İnsanlığın iyi ve kötü tarafını birbirinden ayırmak mümkün müdür? The Strange Case of Dr Jekyll and Mr Hyde romanı yıllar önce bu sorunun cevabını aradı. Bu sorunun yanı sıra iyinin ve kötünün savaşını aslında neredeyse her hikayede görürüz. İnsanlık tarihi efsanelerinde, masallarında ve mitolojilerinde bu iki zıt kavramın savaşını anlatır. Aydınlık ve karanlığın mücadelesi birçok klasik ve modern öykünün temel hikaye yapısını oluşturur. Ama aslında insanın içinde var olan aydınlık ve karanlık savaşı dikkate alınması gereken en temel sorunlardan biridir. İşte İskoçyalı yazar Robert Louis Stevenson‘ın 1886 yılında yayımladığı bu kısa romanında insanın iyi ve kötü doğasının nasıl bir şekilde var olduğunu işledi.
Kişilik bölünmesi üzerine bir roman olan “Dr. Jekyll ve Mr. Hyde”da Victoria devri İngilteresinde, Londralı avukat Mr. Utterson’ın eski dostu, nazik bir insan olan saygın yaşlı hekim Dr. Henry Jekyll’in zaman zaman şehvet düşkünü bir canavara, yani Mr. Edward Hyde haline bürünmesi olayını incelemesi üzerine kuruludur. Mr. Utterson Dr. Jekyll’ın yeni asistanı olan, ama doktor’la asla beraber görmedi şeytani görünüşlü, yeni yardımcısı Mr. Hyde’ın gizemini anlamaya uğraşır. En sonunda Doktor’un bıraktığı bir itiraf notundan Hyde’ın aslında Jekyll, yani Jekyll’ın kötü yarısı olduğunu öğrenir.
İnsan Doğası Kavramına Felsefi Bakışlar
Platon’un diğer eserlerinde insanın içsel çatışmaları da ele alınır. Özellikle “Phaedrus” adlı eserde, insanın içindeki farklı arzuların ve dürtülerin doğru bir şekilde yönetilmesi gerektiği vurgulanır. Bu bağlamda, Dr. Jekyll ve Mr. Hyde karakterleri Platon’un “iki atlı araba” benzetmesini akla getirirler. İnsan, arzuları ile akıl arasında denge kurmak durumundadır ve bu dengeyi sağlamak için içsel mücadele verir.
Hobbes’un toplumsal sözleşme teorisi, romanın genel yapısını da ele alabilir. Hobbes’a göre, insanlar güvenliklerini sağlamak için bir anlaşma yaparlar ve devlet de bu anlaşmanın bir sonucu olarak ortaya çıkar. Dr. Jekyll, iksirin kontrolsüz gücünü öğrendikten sonra, Hyde’ın kontrolünü kaybeder ve toplumda bir tehdit haline gelir. Bu, toplumun insanlar için güvenlik sağlamak için kurulduğu Hobbes’un teorisini yansıtır.
Siyaset felsefesinde de temel argümanlar ortaya koymuş olan Hobbes da insanların en büyük düşmanının insanlar olduğunu savunur. Hobbes’un insan doğasına dair teorisi, Dr. Jekyll ve Mr. Hyde romanındaki ana karakterlerin doğasını açıklamada kullanılabilir. Jekyll, insanların içindeki iyi yönleri temsil ederken, Hyde içindeki kötülüğü temsil eder. Jekyll, insan doğasının iyi yanını keşfetmek için bir deney yapar, ancak deneyi ters gider ve Hyde’ın doğasını açığa çıkarır. Roman, insan doğasındaki kötülüğün ve bireysel kontrol eksikliğinin sonuçlarını gösterir.
Dr. Jekyll ve Mr. Hyde: İnsan Doğasındaki İki Yüzünün Psikanalizi
Psikanalizin en önemli ismi olan Freud’un çalışmaları bu eserle doğrudan ilişkilidir desem yanlış olmaz. Dr. Jekyll ve Mr. Hyde, psikanaliz ile ilgili önemli bir eser olarak kabul edilir. Roman, insan doğasındaki iyi ve kötü adındaki iki tarafı konu alır. Dr. Jekyll, toplumun gözünde saygın bir doktor olarak tanınan bir adamdır. Ancak, içindeki karanlık tarafı bastırmaya çalışırken, bilimsel bir deney yapar ve içindeki kötü tarafı, Mr. Hyde adı altında bir yaratığa dönüşür. Bu durum, psikanalizde ego, süperego ve id kavramlarına benzetilir.
O zaman hikaye içindeki bu süper ego, ego ve id’i nerelerde görürüz bakalım. Dr. Jekyll’in süperego tarafı, toplum tarafından kabul edilen ve davranışlarını sınırlayan bölümüdür. Yani toplumda var olduğumuz kimliktir. İd tarafı ise içgüdüsel ve yasaklanmış arzuların kaynağıdır. Mr. Hyde ise Dr. Jekyll’in id tarafının yansımasıdır. En karanlık içgüdüler burada var olur. Ego ise kişinin benliğidir. Bu bakımdan, Dr. Jekyll ve Mr. Hyde romanı, insan doğasındaki çatışmaları ve içindeki karanlık tarafı ele alan bir psikanaliz çalışması olarak kabul edilebilir.
Filmler ve Dizilerde Dr. Jekyll and Mr. Hyde
Bütün Dr. Jekyll and Mr. Hyde yapımlarını bu listeye dahil etmem mümkün değildir. Daha detaylı bilgi için buraya bakabilirsiniz.
Dr. Jekyll and Mr. Hyde (1920)
Bu sessiz film, hikayenin en eski uyarlamalarından biri olarak kabul edilir. John Barrymore, Dr. Jekyll ve Mr. Hyde’ı canlandırıyor.
Dr. Jekyll and Mr. Hyde (1931)
Bu film, Robert Louis Stevenson’ın ünlü hikayesine dayanıyor ve bir tıp doktorunun iç dünyasındaki savaşı anlatıyor.
Jekyll’ın kendi içinden Hyde ismindeki kendisinin kötü versiyonu çıkarması romanda olduğu gibi filmin merkeze aldığı konudur. ve bu fikir insanın içindeki iyilik ve kötülük çatışmasını görünür kılan felsefi bir meseleye işaret etmektedir. Yönetmen filmde Hyde karakterini aynı zamanda bir ilkel insan metaforu olarak sunmaktadır. İnsanın içindeki kötülük potansiyeli de bu metafor üzerinden anlatılmaktadır.
Dr. Jekyll and Mr. Hyde (1941)
Bu filmde, Spencer Tracy, Dr. Jekyll ve onun kötü alter egosu Mr. Hyde’ı canlandırıyor. Film, hikayenin klasik unsurlarını koruyarak, hikayenin daha karanlık bir yönünü de ortaya koyuyor.
The Two Faces of Dr. Jekyll (1960)
1960 yılında çekilmiş bir İngiliz korku filmidir. Filmin konusu, Dr. Henry Jekyll’ın, kendisine ve insanlığa zarar verebilecek yönlerini gizlemeye çalıştığı bir deney yapması ve bu deneyin kontrolden çıkması üzerine gelişen olayları anlatmaktadır. Film, klasik Dr. Jekyll ve Mr. Hyde hikayesini modernize ederek, korku ve gerilim öğelerini bir araya getiriyor.
The Strange Case of Dr. Jekyll and Mr. Hyde (1968)
Bu dizi, Robert Louis Stevenson’ın klasik romanına dayanan ve James Ferman tarafından yönetilen bir mini dizidir.
The Strange Case of Dr. Jekyll and Mr. Hyde (2006)
The Strange Case of Dr. Jekyll and Mr. Hyde, Robert Louis Stevenson’ın klasik romanından uyarlanan 2006 yapımı bir televizyon filmidir. Film, Victoria dönemindeki Londra’da geçiyor ve Dr. Jekyll’in acımasız ve şiddet dolu alter egosu Mr. Hyde’ın yaratılışını ve Jekyll’ın karanlık geçmişinin ortaya çıkmasını anlatıyor.
Dr. Jekyll, insanların karanlık yönlerini araştıran bir bilim adamıdır ve yıllar önce, bu araştırmaları sırasında kendisiyle bir deney yapmıştır. Kendini karanlık tarafından arındırmaya çalışırken, içindeki kötülüğü serbest bırakan bir formül keşfeder. Bu formülün sonucunda ise şiddet dolu alter egosu Mr. Hyde ortaya çıkar.
Jekyll (2007)
Steven Moffat tarafından yaratılan bu İngiliz mini dizisi, Dr. Tom Jackman adlı bir adamın, babasından miras kalan bir hastalıkla mücadelesini anlatır.
Dizi, Dr. Tom Jackman (James Nesbitt) isimli bir ailenin başarılı psikiyatristini takip eder. Jackman, babası tarafından kendisine miras kalan Jekyll genlerinden kaynaklanan bir durumdan muzdariptir. Jackman, bu genleri kontrol altına almak için ilaçlar kullanmaktadır. Ancak, bir gün ilaçları tükenir ve Jackman’ın karanlık tarafı olan Hyde (James Nesbitt) ortaya çıkar. Hyde, Jackman’ın hayatını mahvetmek için elinden geleni yapar ve aynı zamanda kendisine miras kalan ailesinin sırlarını çözmeye çalışır. Dizi, Jackman ve Hyde arasındaki mücadeleyi ve Jackman’ın ailesinin geçmişindeki karanlık sırları ortaya çıkarmayı konu alır.
Sanctuary (2008-2011)
Bu Kanada yapımı bilim kurgu dizisi, Dr. Jekyll ve Mr. Hyde karakterlerine de yer veriyor. Bu mini dizi, klasik romanın modern bir uyarlamasıdır ve Dougray Scott’un canlandırdığı Dr. Jekyll/Mr. Hyde karakteri üzerinde odaklanır.
Penny Dreadful (2014-2016)
Bu korku-drama dizisi, İngiliz edebiyatının en ünlü karakterlerini içeren bir evrende geçiyor ve Dr. Jekyll ve Mr. Hyde karakterlerine de yer veriyor.
Van Helsing (2016-2021)
Bu dizi, Dracula ve diğer korku karakterlerinin maceralarını anlatırken, Jekyll ve Hyde karakterlerine de yer veriyor.
Once Upon a Time (2011-2018)
Bu fantastik dizi, masal karakterlerinin gerçek dünyaya nasıl geldiğini anlatırken, Dr. Jekyll ve Mr. Hyde karakterlerine de yer veriyor.
The Librarians (2014-2018)
Bu dizi, fantastik maceralar yaşayan bir grup kütüphaneciye odaklanırken, Dr. Jekyll ve Mr. Hyde karakterlerine de yer veriyor.
İlham Verdikleri
Bu listede aslında bütün filmleri ve dizileri dahil etsek yeridir. Çünkü ilkel içgüdüleriyle veya öteki benlikleriyle hesaplaşma yaşayan karakterleri her yapımda görürüz. Ancak burada bazı dikkat çeken yapımları listeye ekledim.
Le testament du Docteur Cordelier (1959)
Doktor Cordelier’nin avukatı Bay Joly, müvekkilinin ve arkadaşının mal varlığını bir yabancıya, sadist bir suçlu olan Opale’ye bıraktığını öğrenince şaşırır. İnsanların davranışlarının istenildiği zaman ayarlanabileceğini kanıtlaması için bu adama ihtiyacı var…
Psycho (1960)
Alfred Hitchcock’un yönettiği 1960 yapımı “Psycho” filmi, Robert Louis Stevenson’ın “Dr. Jekyll and Mr. Hyde” romanına benzerlik gösteren bir psikolojik gerilim filmidir.
Film, Marion Crane adında genç bir kadının kaçırıp parayla kaçmaya karar vermesi sonrası, kendisini bir müşteri olan Norman Bates’in işlettiği Bates Motel’de bulmasıyla başlar. Film boyunca, Norman Bates’in annesi tarafından yönetilen bir ikinci kişiliği olduğu ortaya çıkar. Norman Bates’in ikinci kişiliği, Dr. Jekyll ve Mr. Hyde gibi, onun suç işleyen, öldürücü tarafıdır.
Bu benzerlikler, her iki eserin de insanın içindeki karanlıkla mücadelesini ele alması ve iki kişilikli bir karakterin varlığını vurgulamasından kaynaklanmaktadır. Ayrıca, her iki eserde de ana karakterlerin içsel çatışmaları, seyirciyi gerilimli ve gizemli bir yolculuğa çıkarmaktadır.
I, Monster (1971)
I, Monster, Robert Louis Stevenson’ın Dr. Jekyll and Mr. Hyde hikayesine dayanan 1971 İngiliz korku filmidir. Filmde, Dr. Charles Marlowe adlı bir doktor, insan doğasının kötülüklerini araştırmaktadır. Kendini deneylere adayan Marlowe, Jekyll’in formülünden esinlenerek kendisine bir formül geliştirir ve bu formülü kullanarak, kötü yanını serbest bırakan Mr. Blake’e dönüşür. Blake, Marlowe’un tam tersi olarak vahşi ve tehlikeli bir karakterdir.
The Nutty Professor (1963/1996)
The Nutty Professor, Robert Louis Stevenson’ın Strange Case of Dr. Jekyll ve Mr. Hyde romanının bir parodisi olarak karşımıza çıkan 1963 Amerikan bilim kurgu kara komedi filmidir.
Filmin ana karakteri zorba bir bilim adamı olan Julius Kelp’tir. Kendisini yakışıklı bir adama dönüştüren bir serum yaratan Kelp, daha sonra ikinci kişiliği Buddy Love altında bu serumu kullanmaya başlar. Kelp’in yaşadığı iç çekişmeler ve ikili kişilik sorunu, filmde önemli bir tema olarak işlenmektedir.
The Nutty Professor, Jerry Lewis’in kariyerinin belki de en iyi ve en unutulmaz filmi olarak kabul edilir. Film, 2004 yılında Kongre Kütüphanesi tarafından “kültürel, tarihsel veya estetik açıdan önemli” olarak Amerika Birleşik Devletleri Ulusal Film Arşivi’nde korunmak üzere seçilmiştir.
Başrollerini Eddie Murphy ve Jada Pinkett-Smith’in paylaştığı, Tom Shadyac’ın yönettiği, 1996 yılında bir yeniden çevrim yayınlandı . Devam filmi, Nutty Profesör II: The Klumps , 2000’de ve 1963 filminin animasyonlu devamı 2008’de gösterime girdi.
The Incredible Hulk (1978-1982)
Dizi, çizgi roman karakteri Hulk’ın Jekyll/Hyde temasına dayalı olarak kurgulanmıştır.
Fight Club (1999)
Film, Edward Norton’un canlandırdığı karakterin, Jekyll/Hyde temasının modern bir yorumudur.
American Psycho (2000)
Film, bir iş adamının gündüzleri başarılı bir şekilde iş hayatında varlık göstermesine rağmen, geceleri içine kapanan ve psikopatik davranışlar sergileyen Mr. Hyde temasını işler.
Me, Myself and Irene (2000)
Film, Dr. Jekyll ve Mr. Hyde öyküsünden esinlenilerek yapılmış bir Amerikan komedi filmidir. Filmin temel hikayesi, Charlie ve Hank’in aynı kadına âşık olmaları ve birbirleriyle mücadele etmeleri üzerine kuruludur. Bu sırada, Charlie’nin ikinci kişiliğinin neden olduğu bir dizi olaydan kaçmak için kaçırılan bir tanık da işin içine girer
Spider-Man Triology (2002-2007)
Spider-Man filmleri öncelikle Peter Parker ve Spider-Man arasında bir çatışma yaşatarak iki kimlik arasında bir mücadeleyi anlatır. Ama esas Dr Jekyll ve Mr Hyde teması Spider-Man’in düşmanlarında ortaya çıkar. Birinci filmde Norman Osborne ve Green Goblin karakterleri arasında bu temayı görürüz. Norman Osborn, başarılı bir iş adamı ve mucittir. Ancak, bir dizi kötü şansın ardından, işleri ters gitmeye başlar ve maddi sıkıntılarla boğuşur. Tüm bu baskılar altında ve yaşadığı bilimsel kazanın da etkisiyle Norman’ın içindeki karanlık yüz ortaya çıkar ve Green Goblin adı altında kötülük yapmaya başlar.
İkinci filmde de Doctor Otto Octavius ile bu bize aktarılır. Dr. Octopus, Peter Parker’ın da dahil olduğu bir bilim fuarında gerçekleşen bir kazada, kendisi de dahil olmak üzere dört robot kolunun vücuduna bağlanması sonucu “Doc Ock” olarak bilinen suçlu bir kimliğe bürünür. Olay sonrası, kontrolünü yitirerek kötüye kullanmaya başladığı bu robot kollar, Octavius’u karanlık bir yola sürükler. Doc Ock’un süper ego’su ve id’i bu filmde mücadele eder. Son sahnede ilkel arzularına direnir.
Symbiote üzerinden de Spider-Man 3’de Dr Jekyll ve Mr Hyde metaforunu görmek mümkündür. Peter Parker’ın içindeki karanlıkla mücadelesi bu şekilde bize aktarılır. Peter da ilkel arzularına direnmeyi başarır. Bunun yanı sıra, filmin ana antagonistleri Harry Osborn ve Sandman, her ikisi de Dr. Jekyll ve Mr. Hyde kavramıyla ilişkilidir. Harry, babasının kötü mirasını devralır ve karanlık tarafını ortaya çıkararak Green Goblin’e dönüşür. Sandman ise, onun suçlu geçmişi ve ailesinin ihtiyaçları arasında bir çatışma yaşayan, içsel çatışma yaşayan bir karakterdir.
Do No Harm (2013)
“Do No Harm” 2013 yılında yayınlanan kısa ömürlü bir Amerikan televizyon dizisidir. Dizi, gizli bir ikinci kişiliği olan Ian Price’ın her gece kontrolü ele geçirdiği zeki uzman olan Dr. Jason Cole etrafında dönmektedir.
Dizinin konusu, Dr. Jekyll ve Mr. Hyde romanına dayanmaktadır. Bu romanda, Dr. Henry Jekyll, içindeki kötü huylarını bastırmaya çalışırken kendisine zarar veren bir ilaç geliştirir ve bu ilacı kullanarak Mr. Edward Hyde adında kötü bir ikinci kişilik yaratır. “Do No Harm” dizisi, bu fikirden yola çıkarak modern bir tıp draması olarak yeniden kurgulanmıştır.
Gotham (2014-2019)
Riddler karakteri, benzer şekilde, Edward Nygma olarak bilinen sıradan bir işçidir. Ancak, onun zekâsı ve çılgın kişiliği, bir dizi suç işlemesine ve geniş bir izleyici kitlesi kazanmasına neden olur. Riddler’ın sıradan kişiliği, onun Jekyll karakteriyle benzer özellikler taşımasına neden olurken, çılgın kişiliği de Hyde karakteriyle benzer özellikler taşımasına neden olur.
Riddler, Jekyll karakterinin bilim merakı ve araştırma isteğiyle de benzerlik gösterir. Jekyll karakterinin içindeki kötü yan, insanın doğasına dair araştırmalar yapmak isterken ortaya çıkar. Benzer şekilde, Riddler da zekâsını kullanarak başkalarını alt etmeye çalışırken içindeki kötü yanını sergiler.
Joker(2019)
Joker filmi, karanlık bir karakterin çöküşünü anlatan bir psikolojik gerilim filmidir. Film, Dr. Jekyll ve Mr. Hyde hikayesine benzer bir şekilde, insan doğasının iki farklı yüzünü temsil eden iki karakter arasındaki mücadeleyi ele alır.
Dr. Jekyll ve Mr. Hyde hikayesi, Dr. Jekyll’in içindeki kötü dürtülerin kontrol edilmesi amacıyla bir formül geliştirmesi ve bu formülün kendisini bir canavara dönüştürmesiyle başlar. Benzer şekilde, Joker filmi de Arthur Fleck’in içindeki öfke, acı ve şiddet dürtülerinin kontrolden çıkmasıyla başlar.
Joker’in karakteri, Dr. Jekyll ve Mr. Hyde arasındaki çatışmayı yansıtır. Arthur Fleck, toplum tarafından reddedilmiş ve dışlanmış bir karakterdir. Bu yüzden, kendisini Joker olarak yeniden yaratır ve içindeki karanlık dürtülerini serbest bırakır. Arthur, Dr. Jekyll’in insani yüzünü temsil ederken, Joker ise Mr. Hyde’ı temsil eder.
Çizgi Romanlarda Dr. Jekyll ve Mr. Hyde
Dr. Jekyll ve Mr. Hyde karakterleri, edebiyat ve sinema dünyasının yanı sıra çizgi roman dünyasında da sık sık yer almaktadır.
İşte Jekyll ve Hyde karakterlerinin bazı çizgi romanları:
- Dr. Jekyll and Mr. Hyde (Classics Illustrated): Bu çizgi roman, Robert Louis Stevenson’ın klasik romanının bir uyarlamasıdır.
- League of Extraordinary Gentlemen: Bu çizgi roman, klasik edebiyat karakterlerinin bir araya geldiği bir macera serisidir. Dr. Jekyll ve Mr. Hyde karakterleri de bu seride yer almaktadır.
- The Incredible Hulk:Bu alanda yapılmış en ünlü çizgi roman yukarıda da bahsettiğimiz gibi The Incredible Hulk’tır. Marvel Comics tarafından yayınlanan bu çizgi roman, Hulk karakterinin yaratıcısı Stan Lee’nin Dr. Jekyll ve Mr. Hyde’dan esinlenerek oluşturduğu bir karakterdir. Dr. Bruce Banner tam anlamıyla bir Dr. Jekyll ve Mr. Hyde uyarlamasıdır
- Batman: Jekyll and Hyde: Bu çizgi roman, Batman ve Dr. Jekyll’in karşılaşmasını konu edinmektedir.
- The League of Extraordinary Gentlemen, Vol. 2: Black Dossier: Bu çizgi roman, Dr. Jekyll ve Mr. Hyde karakterlerinin geçmişlerini anlatan bir bölüm içermektedir.
- League of Extraordinary Gentlemen: The Tempest: Bu çizgi roman, League of Extraordinary Gentlemen serisinin son bölümüdür ve Dr. Jekyll ve Mr. Hyde karakterlerine de yer vermektedir.
- The League of Extraordinary Gentlemen: Nemo: The Roses of Berlin: Bu çizgi roman, Dr. Jekyll ve Mr. Hyde karakterlerinin yardımıyla Nemo’nun bir macerasını anlatmaktadır.
- Marvel Universe: The End: Bu çizgi roman, Marvel evreninde geçmektedir ve Hulk karakterinin Dr. Jekyll ve Mr. Hyde’dan esinlenerek yaratıldığına değinmektedir.
Son Notlar
İnsan doğası, bazen iyilik ve sevgi dolu bir kalp ile bazen de karanlık ve kötücül düşünceler ile doludur. İyiliği mi kötülüğü mü seçeceğimiz bizim elimizdedir. Dr. Jekyll, iyi ve kötü arasındaki mücadeleyi bir bilimsel deney ile çözmeye çalışırken, aslında kendisiyle yüzleşerek mücadeleyi içinde yaşamıştır. İçimizdeki kötülük ile yüzleşmeli ve onunla savaşmaktan korkmamalıyız. Kendimizi geliştirmek için bu mücadeleyi yaparken, başkalarına da yardımcı olabilir ve iyi bir insan olabiliriz. İyi ve kötü arasındaki savaşın kazananı, içindeki kötülükle savaşmayı öğrenen kişidir.
Dr. Jekyll ve Mr. Hyde’ın bir sürü farklı uyarlaması yapılmış ve bir sürü farklı esere ilham olmuştur. Günümüzde de neredeyse her karakterde kişilik çatışması hikayenin temel konusunu oluşturmaktadır. Bütün bu eserlerde önemli olan içimizdeki kötülükle nasıl mücadele edeceğimizi öğrenmekten geçmektedir. Dr Jekyll mı olacağımız yoksa Mr Hyde mı olacağımız bizim elimizdedir. Bu yüzden içimizdeki Hyde’larla yüzleşmeliyiz. Bu şekilde benliğimizle bütünleşip huzuru bulabiliriz.
Siz de burada yer almayan Dr. Jekyll ve Mr. Hyde yapımlarını yorum olarak yazabilirsiniz.
