2006 yapımı The Devil Wears Prada (Türkçede Şeytan Marka Giyer), modern iş yaşamı ve moda dünyasını beyaz perdeye taşıyan kült bir filmdir. David Frankel’ın yönettiği, Lauren Weisberger’ın çok satan romanından uyarlanan bu film; bireysel kimlik mücadelesi, başarı hırsı ve güç ilişkileri gibi felsefi temaları eğlenceli bir dille işler. Başrollerde Meryl Streep (ikonik Miranda Priestly karakteri) ve Anne Hathaway (Andy Sachs) yer alır. Film, vizyona girdiği dönemde büyük beğeni topladı, Meryl Streep’e Altın Küre kazandırdı ve Oscar adaylığı getirdi. $35 milyon bütçeyle çekilip dünya çapında $326 milyon gişe hasılatı elde ederek ciddi bir ticari başarı yakaladı. Gelin, filmi derinlemesine inceleyerek hem felsefi altyapısını hem de popüler kültürdeki yerini değerlendirelim.
Filmin Temel Felsefi Teması Nedir?
The Devil Wears Prada, özünde bireysel kimlik ve başarı arasındaki gerilimi ele alır. Film, kişinin kendi değerleri ve hedefleriyle, dış dünyanın beklentileri arasında sıkışmasını felsefi bir zeminde işler. Hikâyenin merkezindeki Andy, modayla ilgisi olmayan, kendinden emin bir genç kadındır; Miranda ise gücün vücut bulmuş hali, zorlu bir liderdir. Başlarda Andy, etrafındakilere benzememekte direnerek “kendi kimliğini koruma” çabası sergiler. Ancak zamanla, sırf işinde başarılı olmak ve patronunun onayını kazanmak uğruna kendini değiştirmeye başlar. Bu dönüşüm, filmin “kendini kaybetme” tehlikesine vurgu yapan felsefi temasını ortaya koyar: Kişi, başarı uğruna öz benliğinden ne kadar ödün verebilir?
Film aynı zamanda güç ilişkileri üzerine derin mesajlar içerir. Miranda Priestly, moda imparatorluğu Runway dergisinin başında, sorgulanamaz bir otorite figürüdür. Etrafındaki herkes ondan çekinir ve kimse onun kararlarına itiraz edemez. Gücün getirdiği imtiyazlar ve bunun çalışanlar üzerindeki baskısı, hikâyenin önemli bir boyutudur. Andy’nin hikâyesi, hiyerarşik düzende en alttaki “hiç kimse” konumundan kendini kanıtlama mücadelesine dönüşür. Örneğin, Miranda uzun süre Andy’nin adını bile bilmez ya da bilmezden gelir – onu sürekli yanlış isimle, “Emily” diye çağırır – bu da Andy’yi önce hiçlik duygusuna iter. Andy ise bu güç dengesizliğini aşmak için çabalarken, bir yandan da özgürlük ve itaat arasında kalır: Kendi yolunu mu çizecek, yoksa sektörün katı kurallarına boyun eğip Miranda’nın kopyasına mı dönüşecektir?
Filmin temel felsefi sorgusu, “başarı için ruhunu satmak” deyimini andırır biçimde, Faustvari bir anlaşmaya göz kırpar. Nitekim filmin adı da (Şeytan Marka Giyer) bu duruma gönderme yapar: Miranda adeta Prada giyen bir “şeytan” gibi Andy’yi cezbedici bir kariyer vaadiyle sınar. Andy başlarda iç dünyasında “Buna değer mi?” ikilemini yaşar. Bir yanda büyük güç ve fırsatların cazibesi, diğer yanda kendi değerlerini yitirme korkusu vardır. Eleştirmen Lee’in de belirttiği gibi film, “iki fantezi tarafından motive edilir: İhtişamlı moda sahnesinde güç, deneyim ve özgüven kazanmak… ve sonunda bunların hepsini ciddi işler yapmak uğruna elinin tersiyle itmek”. Gerçekten de Andy, filmin sonunda tüm görkemli fırsatları geride bırakıp özlemini duyduğu sade yaşama ve öz benliğine geri dönerek bu soruya kendi cevabını verir. Özetle, The Devil Wears Prada’nın ana teması, bireyin öz kimliğini koruma mücadelesi ve başarı uğruna ödediği bedeli sorgulamasıdır. Film, “En tepeye çıkmak için neleri feda etmeye hazırsınız?” sorusunu sormakta ve kariyer ile kişisel değerler arasındaki hassas dengeyi felsefi bir derinlikle irdelemektedir.
Film Neden Bu Kadar Sevildi? – Popülerliğinin Sosyo-Kültürel Nedenleri
The Devil Wears Prada çıktığı dönemde geniş kitlelerce benimsenerek bir fenomene dönüştü. Peki filmin bu denli sevilmesinin ardında hangi sosyo-kültürel nedenler yatıyor? İlk olarak, film 2000’ler ortasındaki iş kültürünü ve genç profesyonellerin hırslarını tam kalbinden yakaladı. 2006 yılı, “kurumsal hayatta yükselmek için çok çalış, fedakârlık yap” anlayışının – bugün “hustle culture” diye tabir edilen yaşam tarzının – yüceltildiği bir dönemdi. Şeytan Marka Giyer, “Bir milyon kız bu iş için ölüyor” diyerek o dönemin kariyer takıntılı atmosferini yansıttı ve sınırsız çalışma etiğini neredeyse çekici gösterdi. Filmin ana karakteri Andy’nin hırslı ama masum başlangıç noktası, özellikle genç izleyicilerin kolayca kendini özdeşleştirebileceği bir portre sundu. Okuldan yeni mezun, idealist bir gencin büyük şehirde ilk iş deneyimini anlatması, izleyicide “ben de böyle bir fırsat yakalasam neler yapmazdım” duygusunu uyandırdı. Bu yönüyle film, 2000’lerde yükselen “girly başarı hikâyesi” akımının zirvesini temsil ediyordu. Hatta Harper’s Bazaar dergisi, filmin adeta sonsuz çalışma ve kendini işe adama fikrini yücelterek “kız patron” (girlboss) arketipinin altyapısını oluşturduğunu belirtir. Dolayısıyla, dönemin genç profesyonellerine kariyer hayallerini ve hırslarını yansıtan bu hikâye inanılmaz çekici geldi.
İkinci olarak, filmin moda dünyasının göz alıcı cazibesini günlük izleyiciye ustalıkla sunması popülerliğini perçinledi. Moda ile ilgilensin ya da ilgilenmesin, hemen herkes filmin şatafatlı defile sahnelerine, Paris’teki moda şölenine ve bitmek bilmeyen tasarım kıyafet geçidine hayran kaldı. Ünlü kostüm tasarımcısı Patricia Field’in hazırladığı stil dönüşümleri o kadar etkileyiciydi ki, film tek başına bir neslin moda tutkusunu körükledi denebilir – gerçekten de birçok genç izleyici, bu filmi izledikten sonra moda sektörüne ilgi duymaya başladı. Andy’nin Chanel’den oluşan baştan aşağı yenilenen gardırobu, onun “rüküş” halinden “kusursuz şıklığa” evrildiği dönüşüm sahnesi, izleyicilerin unutamadığı anlardan biri oldu. Hatta filmde görülen bazı kıyafet kombinasyonları gerçek hayatta trendlere dönüşerek sokakta karşımıza çıkar hale geldi. Bu sayede film, yalnız hikâyesiyle değil, görsel stil öğeleriyle de kalpleri fethetti.
Ayrıca, filmin unutulmaz karakterleri ve oyuncu performansları popülerliğinin en büyük anahtarlarındandı. Meryl Streep’in Miranda Priestly yorumu, o kadar güçlü ve eğlenceliydi ki izleyiciler Miranda’dan nefret etmek bir yana, onu hayranlıkla izlemişlerdir. Miranda, kötü karakter gibi görünse de izleyiciler nezdinde bir “girlboss” (patron kadın) idolüne dönüştü – hatta birçok genç, onun gibi güçlü ve sözünü geçiren bir iş kadını olma fikrini benimsediğini itiraf etti. Öte yandan Anne Hathaway’in canlandırdığı Andy, sıradan insanın gözünden bu acımasız dünyaya bakmamızı sağladığı için çok sevildi. İzleyici Andy ile beraber şaşırdı, öğrendi ve sınandı. Bu ikilinin ustaca çatışması, filmin kalıcı etkisini sağladı. Tabii Emily Blunt ve Stanley Tucci gibi yan karakterlerin esprili performansları da filmi tek boyutlu bir dram yerine, bol alıntılı bir komedi-dram karışımına dönüştürdü. Sonuç olarak The Devil Wears Prada, hem peri masalı çekiciliği hem de gerçek hayat dersleri sunabildiği için geniş bir kitleye hitap etti. Eğlendirirken düşündüren, hem güldüren hem de içten içe eleştiren yapısıyla zamanının ötesine geçerek bir klasik haline geldi.
Modern İş Yaşamı Açısından Filmde Verilen Mesajlar
The Devil Wears Prada, modern iş yaşamının dinamiklerini ve sorunlarını çarpıcı örneklerle yansıtan bir filmdir. Özellikle iş-yaşam dengesi, kurumsal baskılar ve kadın liderliği konularında güçlü mesajlar verir.
İş-yaşam dengesi konusunda film adeta bir uyarı hikâyesi gibidir. Andy, işinde başarılı olmak uğruna özel hayatını ihmal etmeye başlar; bir zaman sonra sürekli yorgun, stresli ve sevdiklerinden uzak birine dönüşür. Film açıkça gösterir ki aşırı iş yükü altında kişinin özel hayatı paramparça olabilir. Andy bir noktada en yakın arkadaşlarının doğum günü partilerini, buluşmalarını kaçırır, sevgilisini ikinci plana atar – kendisini de “Sıkı çalışıyorum çünkü bu iş bana ilerde istediğimi verecek” diye telkin eder. Ancak bu tavrın bedeli ağır olur: Sürekli işi önceliklendirmesi yüzünden sonunda erkek arkadaşıyla ilişkisi bozulur ve arkadaşlarından kopma noktasına gelir. Filmin verdiği mesaj nettir: Hiçbir iş, tüm hayatınızı tüketecek kadar değerli değildir. Andy’nin babasıyla yemekte konuşurken kurduğu, “Miranda’nın asistanı olmak birçok kapıyı açıyor. Yemin ederim bu benim çıkış biletim” sözü, günümüz kurumsal kültüründe sıkça duyduğumuz “dişini sık, katlan, ileride değecek” mantığını temsil eder. Film ise bunun tehlikeli bir tuzak olabileceğini gösterir. Nitekim Nigel karakteri de Andy’nin özel hayatının çöktüğünü görünce ironik bir şekilde “Hayatın tamamen mahvolduğunda haber ver – terfi zamanının geldiğini anlarız” diyerek iş dünyasındaki bu ters motivasyonu eleştirir. Özünde film, modern çalışma hayatında tükenmişliğin ve ihmal edilen özel yaşamın getirdiği buruklukla, izleyiciyi kendi önceliklerini sorgulamaya davet ediyor.
Kurumsal baskılar ve toksik iş ortamı da filmde net biçimde resmedilir. Runway dergisi, dışarıdan bakıldığında büyülü bir moda krallığı gibi görünse de içeride sert bir hiyerarşi ve acımasız bir tempo hüküm sürer. Miranda, tipik bir “zor patron” olarak çalışanlarına imkânsızı başarmaları talimatını verir. Andy’nin ilk gününden itibaren maruz kaldığı istekler bunun göstergesidir: Bir yandan tam tarif etmediği bir “pantolonu” bulup getirmesini isterken, bir yandan da birkaç saat içinde piyasaya çıkmamış Harry Potter elyazmasını bulup kızlarına ulaştırmasını bekler. Dahası, gece gündüz demeden her saatte telefonu çalar; sabah 6’dan gece 2’ye kadar Andy hep tetiktedir, çünkü “Miranda ararsa her şeyi bırakıp anında cevap vermek” zorundadır. Bu aşırı talepler, modern iş yerlerindeki iş yükü ve erişilebilir olma baskısını abartılı ama gerçekçi bir şekilde yansıtır. Film boyunca, çalışanların Miranda’nın bitmek bilmeyen direktiflerine uyum sağlamak için nasıl stres altında ezildiğini izleriz. Ofiste herkes sürekli tetikte, kimse koltuğunda rahat değil – “Aman Tanrım, Miranda geldi!” paniğiyle ortalık birbirine girer. Bu atmosfer, kurumsal kültürün bir noktada “kült” haline gelebildiğine dair de bir gönderme yapar. Nitekim bazı eleştirmenler Runway’in işleyişini bir tarikatın iç disiplinine benzetmiş, şirket çıkarlarının bireylerin sınırlarının önüne geçtiğini vurgulamıştır. Filmin bu yönü, izleyiciye çalışma hayatında sınır koymanın önemini hatırlatır: Sürekli “Evet” demek, sonunda kendinden ödün vermek anlamına gelebilir.
Bir diğer mesaj alanı ise kadın liderliği ve onun algılanma biçimi üzerinedir. The Devil Wears Prada, geleneksel cinsiyet rollerini tersine çeviren bir iş ortamı sunar: Zirvede acımasız bir kadın patron ve etrafında çoğunlukla kadınlardan oluşan bir ekip vardır. Miranda Priestly karakteri, sinema tarihinde ender görülen ölçüde güçlü bir kadın yönetici figürü olarak öne çıkar. Film, “güç pozisyonunda hep erkekleri görmeye alışığız” kalıbını kırarak, bir kadının da en tepeye çıkabileceğini ve orada hükmedebileceğini gösterir. Miranda, yalnızca kadın olduğu için yumuşak veya anlayışlı olması gerektiği beklentisini boşa çıkaracak şekilde sert, talepkar ve mükemmeliyetçidir. Bu yönüyle kendisi, kadın liderlere dair önyargıları sorgulatır. Gerçek hayatta bir erkeğin sergilediğinde normal karşılanabilecek otoriter davranışlar, Miranda söz konusu olunca “zorba” olarak etiketlenmektedir – film bu çifte standardı da gözler önüne serer. Öte yandan Miranda’nın portresi tam da bu sebeple birçok kadın izleyiciye ilham vermiştir; onun azmi, karizması ve sektöre hakimiyeti “çalışan kadınlar için güçlü bir rol model” olarak değerlendirilebilir. Hatta bir akademik inceleme, Miranda’yı “her sözlü ve sözsüz hareketiyle güç yayan” bir figür olarak tanımlayarak onun çalışma hayatındaki kadınlar için güçlü bir idol olabileceğini belirtir. Elbette film, Miranda’nın özel hayatındaki bedellere de (örneğin biten evliliklerine) değinerek bu tablonun arka planını ihmal etmez. Yine de, Şeytan Marka Giyer’in cesur bir yanı, kadınların da en az erkekler kadar hırslı, güçlü ve bazen acımasız olabileceğini göstermesidir. Bu sayede film, modern iş yaşamında cinsiyet rol modellerini sorgulatır ve kadın liderlerin çeşitliliğine dair tartışmalara katkı sunar. Kısaca filmde verilen mesaj şudur: İş dünyasında başarı tatlı olsa da, sınırları çizilmeyen bir çalışma hayatı bireysel mutluluğu gölgeleyebilir ve gücü elinde tutan kişiler hangi cinsiyetten olursa olsun aynı zorluğa sahiptir.
Moda Dünyasına Etkileri: Stil Trendleri, Vogue ve Anna Wintour’un İzleri
The Devil Wears Prada, sadece bir iş komedisi olmanın ötesinde, moda dünyası üzerinde de hissedilir bir etkiyaratmıştır. Film, yüksek moda camiasını popüler kültürde hiç olmadığı kadar görünür kıldı ve bazı stil trendlerinin kitleselleşmesinde rol oynadı. Kostüm tasarımcısı Patricia Field’in önderliğinde yaratılan görünümler, filmin yayınlandığı dönemden yıllar sonra bile güncelliğini korudu. Field, filmin modasının zamansız olmasına özen göstermiş, karakterlerin kişiliklerine uygun ama evrensel bir şıklık yakalamıştır. Örneğin Miranda Priestly’nin kusursuz dizayn edilmiş, klasik kesimli takımları ve manto koleksiyonu, ondan esinlenen pek çok iş kadınının gardırobuna ilham verdi. Andy Sachs’ın dönüşümünden sonra giydiği Chanel ağırlıklı kombinler – özellikle diz boyu Chanel çizmeleri ve şık kabanları – moda tutkunlarının rüyalarını süsledi. Hatta filme stil danışmanlığı yapan Field’in belirttiğine göre, Chanel markası Andy karakterinin genç ve taze stiline uygun olması fikrine bayılmış ve genç bir kız üzerinde klasik parçalarını görmeyi memnuniyetle desteklemiştir. Filmin vizyonundan sonra Patricia Field’in seçtiği bazı parçalar gerçek hayatta trend haline geldi; moda dünyasının içindeki kişiler bile bu durum karşısında şaşkınlıkla gülümsemeden edemedi. Örneğin büyük kemerler, kalın örgü kazaklar, sofistike çizmeler bir süre “Prada etkisi”yle sokakta sıkça görülür oldu denebilir. Böylece film, bir bakıma ekran ile vitrinleri buluşturdu; kurgusal moda seçimleri, gerçek insanların giyim tercihlerini etkiledi.
Filmin moda dünyasına etkisini konuşurken, asıl esin kaynağı olan Vogue dergisi ve efsanevi genel yayın yönetmeni Anna Wintour’dan bahsetmemek olmaz. Lauren Weisberger’ın yazdığı orijinal roman, yazarın bizzat Anna Wintour’un asistanlığını yapmış olmasından ilham alır. Dolayısıyla Miranda Priestly karakteri de büyük ölçüde Wintour’dan izler taşır – soğukkanlı tavrı, mükemmeliyetçiliği, sektör üzerindeki tartışılmaz etkisi gibi. Film çekilirken moda çevrelerinde küçük bir tedirginlik hakimdi; zira Vogue’un kraliçesi Anna Wintour’u kızdırmak istemeyen birçok tasarımcı ve moda ünlüsü, filmde kendini oynamaya çekimser yaklaştı. Hatta rivayete göre Wintour, bazı tanınmış moda tasarımcılarına filmde cameo (konuk oyuncu) yapmamaları yönünde mesaj iletmiş, “Bu projeye destek olursanız Vogue sayfalarına veda edersiniz” imasında bulunmuştu (Wintour’un ekibi bu iddiayı reddetse de söylentiler yayıldı). Sonuç olarak, çoğu modacı filmde görünmekten kaçındı; sadece efsane tasarımcı Valentino Garavani küçük bir sahnede kendini canlandırarak bu kuralı bozdu. Tüm bu çekincelere rağmen, film gösterime girdikten sonra Anna Wintour’un tavrı yumuşadı. New York’taki galaya Prada bir kıyafetle katılması, kendine has nüktedan bir göndermeydi. Filmle ilgili görüşü sorulduğunda ise Wintour, özellikle Meryl Streep’in performansını övdü ve yapımı genel olarak beğendiğini söyledi. İlginç bir şekilde, film Anna Wintour’un kamusal imajına pozitif bir katkı bile yapmıştır denebilir. The Ringer sitesinde yayınlanan bir makalede, The Devil Wears Prada’nın Wintour’u “sadece katı bir patron imajından çıkarıp Sandberg sonrası çağın idolü haline getirdiği” belirtilmiştir. Gerçekten de film sayesinde geniş kitleler Anna Wintour ismini öğrendi, onun sert yönetim tarzını efsanevi bir hikâye olarak benimsedi. Hatta Wintour, filmde ofisinin birebir kopyalandığını görünce gerçek ofisini yenilemeyi bile düşünmüş – set tasarımcıları onun eski ofis fotoğraflarından yola çıkarak Miranda’nın ofisini yarattıkları için, benzerlik Wintour’u rahatsız etmiş olacak ki film sonrası dekorasyonu değiştirmiş. Tüm bunlar gösteriyor ki The Devil Wears Prada, moda dünyasının en tepesindeki isme ve kuruma (Vogue) dahi dokunan, ses getiren bir yapım oldu.
Ayrıca film, moda sektörünün ciddi bir emek ve strateji gerektirdiğini ana akım izleyiciye anlatabilmiştir. Andy’nin ünlü “mavi kazak” (aslen cerulean mavisi süveter) sahnesi, moda endüstrisinin nasıl tepeden tırnağa trend belirlediğini veciz şekilde açıklar. Miranda’nın bu sahnede Andy’i azarlayarak verdiği ders, bir moda dergisindeki iki kemerin ton farkına küçümseyerek gülen Andy’e karşı gelir: “Senin bugün giydiğin o süveter, burada bu odadaki insanlar tarafından, bir yığın ‘şey’ içinden seçildi” şeklindeki tiradı modanın günlük hayata etkisini vurgular. Bu anekdot, filmin moda camiasına dair belki de en öğretici mesajıdır: Moda sadece yüzeysel bir zevk değil, toplumun genelini etkileyen bir endüstridir. Pek çok izleyici, bu sahneyle modaya bakış açısını sorgulamış ve “aslında ben modayla ilgilenmesem de moda benimle ilgileniyor” farkındalığına varmıştır. Bu yönüyle film, moda dünyasının ciddiye alınması gereken bir kültür ve ekonomi parçası olduğunu da geniş kitlelere göstermiştir.
Özetle, The Devil Wears Prada moda dünyasına iki türlü etki bırakmıştır: Birincisi, stil anlamında kitleleri etkileyerek bazı trendleri ateşlemiş, modayı popülerleştirmiştir. İkincisi, moda endüstrisinin iç işleyişini, güç dengelerini ve sembolik figürlerini (Vogue, Anna Wintour vb.) genel izleyiciye anlatıp tartıştırmıştır. Moda dergilerinin kapak arkası entrikalarından defilelerin büyüsüne kadar geniş bir yelpazeyi sunan film, popüler kültürde moda denince akla gelen ilk referanslardan biri haline gelmiştir.
Ana Karakterlerin Gelişimi ve Sembolik Yönleri (Miranda Priestly & Andy Sachs)
Filmin merkezindeki iki karakter, Miranda Priestly ve Andy Sachs, hem bireysel gelişimleriyle hem de temsil ettikleri sembolik anlamlarla dikkat çeker. Bir tarafta moda dünyasının acımasız kraliçesi Miranda, diğer tarafta onun çaylak asistanı Andy vardır. Hikâye ilerledikçe bu iki karakter de önemli dönüşümler yaşar ve ikisi arasındaki ilişki, filmin belkemiğini oluşturur.
Andy Sachs, filmin başında “balık sudan çıkmış” misali, moda evrenine yabancı, kendi değerlerine tutunan bir genç kadındır. New York’a gazeteci olma idealiyle gelmiş, entelektüel birikimi yüksek ama couture’dan habersiz bu karakter, filmin seyirci gözündeki temsilcisidir. En başta Andy’nin gelişimi, dış görünüşünden iç dünyasına kadar belirgin bir dönüşüm şeklinde gerçekleşir. İlk günlerinde Andy, pahalı marka kıyafetleri önemsemez, rahat ama demode giysileri ve ortama uymayan ayakkabılarıyla dikkat çeker. Hatta Emily (Miranda’nın birinci asistanı) onun görünümüne küçümeyle bakar, ofiste alay konusu olur. Andy başlarda bu durumdan rahatsız olsa da kendi tarzını değiştirmeye direnerek “Ben buyum, onlar beni böyle kabul etmeli” düşüncesini taşır. Fakat kısa sürede, Runway’in kurallarında başarılı olmanın ilk şartının ortama ayak uydurmak olduğunu acı biçimde öğrenir. Büyük bir fırtına sırasında Miranda’yı New York’a geri getiremediği için azarlanması Andy için kırılma noktası olur; o andan itibaren “en azından dışarıdan” değişmesi gerektiğini kabul eder. Kendine bir moda üstadı mentor edinir: Art direktör Nigel, Andy’ye acıyarak da olsa yardım eli uzatır ve onu baştan yaratır. Bir sabah ofise bambaşka bir Andy gelir: Şık bir vizon palto, tasarım çantalar, stilettolar… Artık “büyükanne eteği” diye alay edilen kıyafetler gitmiş, yerini Paris podyumlarından fırlamışçasına havalı bir stil almıştır. Bu dış dönüşüm, Andy’nin içsel değişiminin de habercisidir. Andy işine dört elle sarılır, olağanüstü bir azim ve beceri göstermeye başlar; Miranda’nın tüm imkânsız isteklerini (Harry Potter elyazmasını bulmak gibi) bir bir yerine getirerek patronunu etkilemeyi başarır. Gelgelelim, bu süreçte Andy adım adım kimliğini yitirmeye başlar: Eskiden dalga geçtiği, kendisine yabancı bulduğu her şeye artık kendisi gönüllüce ayak uydurmaktadır.
Arkadaşları ve sevgilisi, Andy’nin artık tanınmaz hale geldiğini söyler; Andy ise “İşimde iyi olmaya başladım, bunda kötü bir şey yok” diyerek kendini savunur. Andy’nin karakter gelişiminin kritik noktası, Paris Moda Haftası seyahatiyle gelir. Miranda, Paris’e götürmek için yıllardır hayalini kuran Emily yerine Andy’i seçtiğinde, Andy dostuna ihanet edercesine bu teklifi kabul eder. Paris’te ise Miranda’nın gerçek dünyasıyla tam anlamıyla yüzleşir: Güç uğruna yapılan ince planlar, arkadan vurulan dostlar (Nigel’ın terfisinin Miranda tarafından engellenmesi) ve Miranda’nın özel hayatındaki yeni bir boşanma haberi… Andy, Miranda’nın koltuğunu korumak için yakın arkadaşını harcadığını görünce büyük bir sarsıntı geçirir. Miranda, kendini eleştiren Andy’ye dönüp, “Sen de Emily’yi ekarte ederek bana gelmedin mi? Benim yaptığımın aynısını yaptın” diyerek genç kadına sert bir ayna tutar. Bu sözler, Andy’nin neye dönüşmek üzere olduğunu idrak ettiği andır. Sonunda Andy, Miranda’nın onunla iletişim kurmaya çalıştığı telefonu fıskiyeli havuza atar ve işi bırakır – bu, Andy’nin içsel benliğini geri kazandığı, “ruhundaki Prada’yı çıkardığı” anlardır. Andy’nin hikâyesi, masumiyetten deneyime, oradan da farkındalığa doğru bir yay çiziyor. En önemlisi, Andy en sonunda *“başarının bedeli”*ni ödemeyi reddederek kendi değerlerine sadık kalır ve başlangıçta sahip olduğu kimliğini korur.
Miranda Priestly cephesinde ise daha farklı bir gelişim gözlemleriz. Miranda, dışarıdan bakıldığında tekdüze, katı bir karakter gibi görünse de film boyunca bazı nüanslar onun derinliğini ortaya çıkarır. Öncelikle Miranda’nın sembolik yönü, gücün ve mükemmeliyetin simgesi olmasıdır. O, Runway dergisinin tartışmasız hakimidir; ofise her adım attığında adeta kırmızı halılar serilir, herkes nefesini tutar. Filmin açılış sekansında Miranda’nın ofise gelişi tam da bu mitsel gücü yansıtır: Şoförlü arabasından iner, lüks topuklu ayakkabısıyla merdivenleri çıkar ve asansörden zarafetle süzülür; bu sırada etrafındaki modeller geri çekilir, çalışanlar panikle hazırlık yapar – kamera dahi onun etrafında saygıyla dolaşır. Bu giriş, Miranda’yı bir “efsanevi güç figürü” olarak konumlandırır. Ancak Miranda karakteri sadece despot patron klişesinde kalmaz; Meryl Streep’in muhteşem oyunculuğu sayesinde insani yönleri de sezdirilir. Örneğin Paris’te otel odasında makyajsız ve kırılgan haline tanık olduğumuz kısa sahne, Miranda’nın da yaşadığı sorunlar olduğunu (yeni bir boşanma arefesinde oluşu gibi) ima eder. Yine filmin sonunda, Andy çekip gittikten sonra Miranda’nın arabada tek başına kaldığında hafifçe gülümsediği an, soğuk devin içinde bir sıcaklık kırıntısı olduğunu gösterir. Bu incelikli dokunuşlar, roman versiyonunda oldukça tek boyutlu resmedilen Miranda’yı filmde daha katmanlı ve mitik bir karaktere dönüştürmüştür. Eleştirmenler de bu değişimi fark etmiş; Streep’in Miranda’ya kattığı insani yanın filme derinlik kazandırdığını vurgulamışlardır.
Miranda’nın Andy ile ilişkisi de karakter gelişiminin bir parçasıdır. İlk başta onu küçümser, ismini bile öğrenmeye tenezzül etmez. Andy, kendini kanıtladıkça Miranda ona daha fazla sorumluluk verir ve hatta bir parça saygı duymaya başlar. Bunu açıkça dile getirmese de, filmin sonunda Andy için başka bir gazeteye olumlu referans mektubu vermesi, kendi tarzında bir takdir göstergesidir. Hatta söz konusu editöre Andy için “Bütün asistanlarım içinde beni en büyük hayal kırıklığına uğratan oydu” dediği ima edilir ki, bu ifadeyi ters bir iltifat olarak kullanarak Andy’nin aslında en iyisi olduğunu belirtir (Miranda’nın nüktedanlığına uygun bir yöntem). Bir bakıma Miranda, Andy’nin potansiyelini görmüş ve onaylamıştır. Andy de Miranda’ya karşı hayranlık ve hayret karışımı duygular içinde kalır; öyle ki son sahnede Miranda’yı uzaktan gördüğünde hafif bir gülümsemeyle selam verir. Miranda ise ciddiyetini bozmadan arabasına binsa da, Andy uzaklaşınca yüzünde beliren belli belirsiz gülümseme, kendi gençliğini Andy’de gördüğünün işareti gibidir. Bu ilişki dinamiği, Miranda ve Andy’nin aslında aynı madalyonun iki yüzü olabileceğini düşündürür: Biri yolun başındaki hal, diğeri zirvedeki hal. Andy, Miranda’nın gençliğindeki hırslı halini temsil ediyorsa, Miranda da Andy’nin gelecekte uçlaşabileceği bir ihtimaldir. Andy’nin Miranda’yı örnek alıp almama konusundaki tercihi, onun ruhunu kurtarır. Bu yönüyle Miranda figürü, Andy için bir uyanış vesilesi olur.
Karakterlerin sembolik yönlerine gelirsek: Miranda Priestly, isminin çağrıştırdığı üzere (Priestly=rahibansı) sektörde bir tür tanrıça ya da şeytan figürüdür. Ünvanı ve gücü nedeniyle çalışanları için tapınılan ama korkulan bir idol gibidir. Hatta eleştirmenlerden bazıları Miranda’yı mitolojik benzetmelerle yorumlamıştır – Cennetten Kovuluş (Paradise Lost) göndermesi yaparak “Miltonvari bir şeytan” olarak tanımlayanlar olmuştur. Filmin adı da açıkça Miranda’yı “şeytan” olarak imler; Prada ise cazibe ve statünün sembolü. Bu bağlamda Miranda, başarının ve gücün şeytanı olarak, Andy’ye cazip ama tehlikeli bir dünyanın kapılarını açar. Andy Sachs ise soyadı gibi (Sachs -> “zahmetsiz para” çağrışımlı, orta sınıf) daha mütevazı bir hayatı ve düzgün değerleri temsil eder. Andy, Miranda’nın dünyasında kendi ahlak pusulasını kaybetmemeye çalışan masumiyet figürüdür. Filmin sonunda Andy, Miranda’nın sunduğu güç anlaşmasını reddederek ruhunu şeytana satmamış olur ve bu da onun sembolik zaferidir. Bir anlamda Andy, izleyiciye vicdanın ve özbenliğin sesi olarak sunulur. Miranda ise başarı hırsının ve gücün bedelini temsil eder. İki kadın arasındaki bu sembolik çatışma, filmin evrensel mesajını destekler niteliktedir: “Hayatta kim olmak istiyorsun? Değerlerinle barışık mı, yoksa güç uğruna yalnızlaşmış biri mi?”
Son olarak, yan karakterlerin de (Emily, Nigel vb.) bu ikiliğin etrafında şekillendiğini not etmek gerek. Emily, Miranda’ya taparcasına bağlı, işini her şeyin önüne koymuş bir profil çizer – belki de “Miranda’nın yetiştirdiği bir sonraki nesil”gibidir. Nigel ise sektöre gönül vermiş, işinde yorulmuş ama hala tutku duyan bir mentor figürüdür; Andy’ye doğru yolu göstermeye çalışır ama sonunda o da güç oyunlarına kurban gider. Bu karakterler, Andy ve Miranda’nın daha uç örneklerini sergileyerek hikâyeyi zenginleştirir. Ancak merkezdeki dönüşüm ve sembolizm, Miranda-Andy ikilisiüzerinden akılda kalır. Biri diğerine ayna tutarak değişir, biri öbürünün çizgisinden sapmamayı seçerek kendini bulur. Bu karşıtlık ve iç içe geçmişlik, filmin karakter boyutunda derinlik kazanmasını sağlar.
Filmin Sinema Sanatına Katkıları ve Oyunculuk Performansları
The Devil Wears Prada, içerdiği temalar ve popüler referanslar kadar, sinemasal açıdan da kayda değer katkılarsunmuş bir yapımdır. Özellikle oyunculuk performansları, senaryo uyarlaması ve kostüm tasarımı gibi alanlarda film övgü toplamıştır.
Öncelikle filmin bel kemiği, şüphesiz Meryl Streep’in olağanüstü oyunculuk performansıdır. Streep, Miranda Priestly karakterine hayat verirken klişelere düşmeyip son derece sofistike bir portre çizdi. İlginç bir detay; Streep, Miranda’nın otoriter karizmasını kurarken beklenenin aksine bağırıp çağıran bir patron portresi çizmemeyi tercih etti. Bunun yerine, Clint Eastwood’dan ilham alarak son derece sakin ve alçak bir ses tonuyla konuşup etrafındakileri “dinlemeye mecbur bırakan” bir aura yarattı. “Clint asla sesini yükseltmez, bu yüzden herkes onu duymak için eğilir; böylece odadaki en güçlü kişi olur” yaklaşımı, Miranda karakterinin tüyler ürperten sükûnetinde vücut buldu. Streep’in bu buluşu, karakteri çok daha etkileyici kıldı. Sonuçta Miranda’nın “Florals for spring? Groundbreaking.”(İlkbahar için çiçek desenleri mi? Şahane yenilikçilik.) gibi repliklerini neredeyse fısıltıya yakın bir sarkazm ile dile getirmesi, onu sinema tarihinin en akılda kalan figürlerinden birine dönüştürdü. Eleştirmenler de Streep’in performansını ayakta alkışladı; bazıları onun bu rol ile adeta “modern zaman klasiği bir karakter” yarattığını yazdı. Bu roldeki başarısı, Streep’e En İyi Kadın Oyuncu dalında Altın Küre ödülünü getirirken, Oscar ve BAFTA adaylıkları da kazandırdı. Hatta Anthony Quinn gibi eleştirmenler, “Streep burada belki de bize bir klasik armağan etti” diyerek Miranda Priestly yorumunu sinema tarihinin unutulmazları arasına koymuştur.
Anne Hathaway, Emily Blunt ve Stanley Tucci gibi oyuncular da filmi sırtlayan diğer önemli isimlerdir. Anne Hathaway, Andy Sachs rolünde daha sade bir performans sergilemek durumundaydı – zira hikâye gereği Andy, etrafındaki rengârenk karakterlere göre bilinçli olarak daha “düz” bir kişilikti. Bu durum Hathaway’in performansının değerini düşürmedi; aksine, onun sade oyunculuğu sayesinde izleyici Andy ile özdeşim kurabildi. Hathaway, Andy’nin masumiyetini, hırsını ve sonunda kırılganlığını başarıyla yansıttı. Yine de filmde asıl sürpriz, Emily Blunt’ın çıkışı oldu. Blunt, Miranda’nın ukala asistanı Emily karakterine keskin bir komedi damarı ve nevrotik bir enerji kattı. Houston Chronicle’dan bir eleştiri, “Blunt, filmin en iyi repliklerinin çoğuna sahip ve göründüğü her sahneyi çalıyor” diyerek onun performansını övdü. Gerçekten de “Ben pasta yemiyorum, çünkü 4 numara yeni 6 oldu” veya “Umurumda değil, duyuyormuş gibi yapmak istiyorum” gibi replikleriyle ve mimikleriyle Blunt, filmde parlayan bir yıldız oldu. Bu rol, Emily Blunt’a bir anda büyük bir tanınırlık getirdi ve kariyerinde sıçrama tahtası oldu. Nitekim Blunt, bu filmle BAFTA adaylığı dahil pek çok ödüle aday gösterildi. Stanley Tucci de modasever stil danışmanı Nigel rolünde sıcak ve esprili bir performans sunarak filmin dramatik yükünü dengeledi. Tucci’nin karaktere kattığı nüktedanlık, filmin akılda kalıcı anlarına imza attı ve kendisi de eleştirmenlerden övgü aldı.
Filmin sinema sanatına katkıları yalnız oyunculukla sınırlı değil. Senaryo uyarlaması, Lauren Weisberger’ın kitabından sinemaya aktarılırken yapılan iyileştirmelerle dikkat çeker. Senarist Aline Brosh McKenna, romanın tek boyutlu “kötü patron-mazlum çalışan” hikâyesine derinlik kazandırarak hem Miranda’yı hem de Andy’yi daha gerçekçi kıldı. Örneğin film, kitapta olmayan “cerulean mavisi” tiradı gibi sahneler ekleyerek modanın felsefesini dile getirdi ve Miranda’yı “sızlanan cadaloz” (whining bitch) klişesinden çıkarıp “mitik güçte bir figür” seviyesine yükseltti. Bu sayede ortaya, yüzeyde hafif bir komedi gibi dursa da alt metninde çalışma hayatı etiğini, Amerikan rüya mantığını ve ahlaki seçimleri sorgulayan bir film çıktı. Eleştirmenler, filmin beklenenden daha “katmanlı” oluşuna dikkat çekerek, “sulu bir chick-lit beklerken çalışkan kadınların hayatına dair sempatik ve zeki bir portre izledik” şeklinde yorumlar yaptılar. Bu başarının arkasında, senaryonun incelikli dokunuşları ve elbette yönetmen David Frankel’in yalın ama etkili anlatım dili vardı. Frankel, filmi gereksiz melodrama kaçmadan, akıcı bir ritimde tutmayı başardı. Özellikle Miranda’nın ofise gelişi, Andy’nin dönüşüm montajı, Paris sekansları gibi bölümlerde hem görsel hem de duygusal tempo çok iyi ayarlandı.
Teknik anlamda da film övgüyü hak ediyor. Kostüm tasarımı başlı başına bir karakter gibiydi ve Patricia Field bu emeğiyle Oscar’a aday gösterildi. Dönemin birçok filmi arasından The Devil Wears Prada’nın sıyrılmasını sağlayan unsurlardan biri de işte bu görsel zenginlikti. Ayrıca filmin makyaj, saç tasarımı ekibi de ödül adaylıklarıyla onurlandırıldı (Miranda’nın ikonik beyaz saçları ve kusursuz makyajı unutulmazdır). Müzikleriyle, hızlı kurgusuyla ve New York ile Paris’i adeta birer karakter haline getiren mekan kullanımıyla film, romantik-komedi ile drama arasında hoş bir denge kurdu. American Film Institute (AFI) tarafından 2006’nın en iyi filmleri listesine girmesi de, eleştirmenlerin sanatsal açıdan filmi ciddiye aldığını gösterir.
Sonuç olarak, The Devil Wears Prada sinema sanatına ikonik bir karakter (Miranda Priestly) armağan etmesi, dengeli bir hikâye anlatımı sunması ve ustaca oyunculuk performanslarıyla öne çıkmasıyla hatırlanacaktır. Bugün hala pek çok genç oyuncu için Streep’in bu filmdeki performansı bir ders niteliğinde, moda tasarımcıları için Patricia Field’in çalışmaları bir ilham kaynağıdır. Film, Hollywood’un “kadın merkezli hikâyeler” repertuvarında kendine kalıcı bir yer edinmiş; eğlence ile eleştiriyi harmanlayan yapısıyla türünün klasikleri arasına girmiştir.
Popüler Kültürdeki Yeri ve Etkileri (Alıntılar, Taklitler, Yeniden Yapımlar)
Aradan geçen yıllara rağmen The Devil Wears Prada, popüler kültürde canlılığını koruyan bir eser konumunda. Filmden doğan pek çok unutulmaz alıntı ve sahne, günlük dile ve internetteki mizah kültürüne işlemiş durumda. Örneğin Miranda’nın “Florals? For spring? Groundbreaking.” repliği, yani Türkçesiyle “İlkbahar için çiçek desenleri mi? Ne kadar da çığır açıcı.” cümlesi, bir moda klişesini tiye alan müthiş bir sarkazm örneği olarak klasikleşti. Bugün moda dergilerinde bile ilkbahar trendleri konuşulurken sıkça bu alıntıya gönderme yapılır. Yine Miranda’nın toplantılarda verdiği kısa ve kesin hükümlü cevaplar – “That’s all.” (Bu kadar.), “By all means, move at a glacial pace. You know how that thrills me.” (Lütfen, buzul hızıyla hareket etmeye devam et. Ne kadar heyecanlandığımı biliyorsun.) gibi ifadeleri – internet memeleri ve gif’leri olarak yaygın biçimde kullanılıyor. Özellikle “That’s all”, bir konuşmayı sonlandırmak isteyenlerin esprili bir imzası haline geldi. Film, diyalog yazımı konusunda o kadar başarılıydı ki, neredeyse her karakterin akılda kalan replikleri bulunuyor. Stanley Tucci’nin canlandırdığı Nigel’ın “Benim en sevdiğim etkinlik: Miranda’ya neyin neden yapılamayacağını anlatmak.” gibi sözleri ya da Emily’nin hastayken bile “İstifra etsem bile önce işe gelirim” ciddiyetindeki bağlılığı, sıkça hatırlanan anekdotlar oldu. Bu alıntıların sosyal medyada ve gündelik konuşmalarda referans olarak kullanılması, filmin kült statüsünün önemli bir göstergesi.
Popüler kültürdeki yerinin bir diğer kanıtı, filmden esinlenen sayısız taklit ve parodi işte yatıyor. Hollywood’dan televizyona pek çok yapım, The Devil Wears Prada’nın temel dinamiklerini kendi bağlamında yeniden üretti. Örneğin, 2006 yılında başlayan TV dizisi Ugly Betty, moda dergisi ortamında geçen bir hikâye sunarken bu filmdeki sert kadın patron vs. saf yardımcı dinamiğini farklı bir tonla işledi. Yine filmdeki Miranda-Andy’si ilişkisinin izlerini, sonraki yıllarda çekilen çeşitli filmlerde görmek mümkün (örneğin Anne Hathaway’in başrolde olduğu 2015 yapımı The Intern / Stajyer filminde, Hathaway bu kez teknoloji şirketi sahibi sert bir patronu canlandırdı ve yanında yaşlı bir stajyerin gözünden kendi Mirandavari yönlerini gördü – bu da bir bakıma rollerin tersine döndüğü bir Prada esintisiydi). Bunun dışında, popüler animasyon dizileri ve komedi şovları da filmden ilham almayı ihmal etmedi. The Simpsons dizisi, bir bölümüne esprili bir biçimde “The Devil Wears Nada” (Şeytan Çıplak Giyer) adını vererek filme göz kırptı. Saturday Night Live gibi programlarda, ünlü oyuncuların Miranda Priestly tiplemesi yaptığı skeçler yıllarca izleyicileri güldürdü. Hatta moda dünyasının gerçek isimleri bile zaman zaman bu kültüre dahil oldu; örneğin Amerikalı moda editörleri, kendi aralarında zorlu bir durumla karşılaştıklarında “Bu tam bir Devil Wears Prada anı” diyerek şakalaşır hale geldiler. Miranda’nın ofisine her girişinde kabanını ve çantasını fırlatıp asistanına attığı sahne bile tek başına bir fenomene dönüştü – ofiste yöneticisinin eşyalarını taşıyan pek çok asistan bu sahneyi anımsadığını söylemiştir! Kısacası, filmden doğan imgeler ve durumlar, iş yaşamının ve moda kültürünün parçası haline geldi.
Filmin başarısı, elbette yapımcıların da dikkatinden kaçmadı ve yeniden yapım / devam projesi fikirlerini gündeme getirdi. Öncelikle, The Devil Wears Prada’nun bir müzikal uyarlaması yapılması kararlaştırıldı. Ünlü müzisyen Elton John’un besteleriyle hazırlanan aynı adlı Broadway müzikali, 2022 yılında Chicago’da ilk gösterimini yaptı ve ilerleyen dönemde Londra West End’e ve Broadway’e taşınması planlandı. Bu müzikal uyarlama, filmin şarkılar ve danslarla zenginleştirilmiş yeni bir yorumunu sahneye taşıyarak hayranlarına farklı bir deneyim sunuyor. Öte yandan, sinema cephesinde de uzun süre bir devam filmi ihtimali konuşuldu. Lauren Weisberger 2013’te Revenge Wears Prada (İntikam Marka Giyer) adında bir devam romanı yazmış olsa da, yıllarca oyuncular ve yönetmen bir devam filmine sıcak bakmamıştı. Ancak gelinen noktada, orijinal filmin üzerinden 20 yıla yakın zaman geçmişken bir sürpriz yaşandı: The Devil Wears Prada 2 filminin geliştirme aşamasında olduğu duyuruldu. Disney çatısı altında hazırlanan bu devam filminin senaryosunu yine Aline Brosh McKenna’nın kaleme aldığı ve yönetmen koltuğuna tekrar David Frankel’in oturmasının planlandığı açıklandı.
Henüz çekimleri başlamamış olsa da sızan bilgilere göre hikâye, dijital çağda basılı dergilerin düşüşe geçtiği bir dönemde Miranda ile Emily’yi karşı karşıya getirecek; Miranda geleneksel moda dergisi Runway’i ayakta tutmaya çalışırken, artık bir moda şirketinde üst düzey yönetici olan Emily ile çıkar çatışmasına girecekler. Daha da heyecan verici olan, Emily Blunt’ın bir röportajda orijinal kadronun büyük kısmının dönmeye hazır olduğunu ve çekimlerin yakında başlayabileceğini ima etmesiydi. Hatta basında yer alan haberler, Meryl Streep, Anne Hathaway, Emily Blunt ve Stanley Tucci’nin devam filmine katılacağı yönünde – yani Miranda, Andy, Emily ve Nigel’ı yıllar sonra yeniden beyaz perdede görebiliriz demektir. The Devil Wears Prada 2 için hedeflenen vizyon tarihinin Mayıs 2026 olduğu belirtiliyor. Eğer bu proje gerçekleşirse, filmin popüler kültürdeki etkisinin ne denli sürdüğünün en somut kanıtlarından biri olacak.
Son olarak, The Devil Wears Prada’nın popüler kültürdeki yerini tarif ederken, onun bir kült film mertebesine eriştiğini vurgulamak yanlış olmaz. Nasıl ki bir dönemin gençleri için Mean Girls ya da Clueless gibi filmler kültleştiyse, Şeytan Marka Giyer de özellikle beyaz yakalı çalışma hayatına adım atan kuşaklar için özel bir anlam taşıyor. Ofis ortamında zalim bir patronla uğraşan biri, arkadaşları tarafından şakayla “Miranda Priestly’nin eline düşmüş” diye anılabiliyor. Zor bir iş görüşmesine girecek birine “Girdiyse bir Prada moduna gir” diye takılınabiliyor. Bu film, dilimize bu tarz ifadeleri kazandırarak yaşamımızın bir parçası oldu. Filmden 15 yıl sonra gerçekleşen oyuncu kadrosu buluşmalarında, tüm ekip The Devil Wears Prada’nın böylesi bir etki yaratacağını asla tahmin etmediklerini, ancak hayranların sahiplendiği replikleri ve sahneleri gördükçe bunun mutluluk verici olduğunu dile getirdiler. Sonuçta, The Devil Wears Prada sadece döneminin aynası olmakla kalmadı, aynı zamanda kendinden sonraki dönemleri de etkileyen, alıntıları, karakterleri ve tarzıyla yaşayacak bir pop kültür referansı haline geldi.
Yorum (0)