Türkiye’de Şaşkın İmparator olarak çevrilen The Emperor’s New Groove adlı film, başlangıçta kendini beğenmiş genç bir imparator olan Kuzco’nun karakter dönüşümünü anlatan bir hikayedir. Kuzko, Yzma isimli rakibinin onu bir lama haline getirmesinin ardından hayatını değiştirecek bir yolculuğa çıkar. Bir lama olan Kuzco, imparatorluğuna sağ salim geri dönmek ve bir insana dönüşmek için arazisini alarak ona haksızlık yaptığı cömert, sevecen, köy lideri Pacha’nın yardımına güvenmek zorunda kalır.
Bir lama olarak bile, başlangıçta Pacha’nın duygularını talep eden ve umursamayan Kuzco, nazik Pacha’ya, onu eve sağ salim dönmesine yardım etmesi için manipüle etmek için yalan söyler. Bununla birlikte, iki olası arkadaş ortak bir hedefe ulaşmak için işbirliği yaparken, bir dostluk oluşur ve Pacha, imparatora ilişkilerin değerini ve başkalarıyla ilgilenmenin ne demek olduğunu öğretir. Özetle, hikaye sevginin donmuş bir kalbi nasıl eritebileceğini gösterir.
Evrensel ve Faydacı Ahlak İlkesi
Kant’ın evrensel ahlak yasası inşasının merkezinde, çıkarları veya arzuları ne olursa olsun tüm insanlar üzerinde etkili olan kategorik buyruk vardır. Kant, kategorik buyruğu çeşitli şekillerde formüle etti. Kant’ın insanlık formülasyonu, her zaman kendi içlerinde amaç olarak davranmaları gerektiğini belirtir. Faydacılık ise, 18. ve 19. yüzyılın sonlarında İngiliz filozofları, ekonomistleri ve politik düşünürleri olan Jeremy Bentham ve John Stuart Mill ile ilişkilendirilen bir etik felsefe geleneğidir. Faydacılık, bir eylemin mutluluğu artırma eğilimindeyse doğru olduğunu ve üzüntü üretme eğilimindeyse yanlış olduğunu veya mutluluğun tersini – sadece oyuncunun değil, ondan etkilenen herkesin mutluluğunu – kabul eder. Peki filmdeki karakterler hangi ahlak ilkelerine göre hareket eder? Daha doğrusu karakterler ne kadar ahlaklıdır?
Karakterler ve Ahlak İlişkisi
Bazı karakterler, yani Pacha, etik davranışların iyi örnekleri iken, Kuzco ise etik değerleri öğrenmek için kademeli bir evrim geçirir. Hikâyenin başında Kuzco, özellikle etik meselelere karşı duyarsızdır. Örneğin, eylemlerinin başkaları üzerindeki etkisini analiz edemez veya kendisine fayda sağlayanların (köylü evlerinin üzerine bir yazlık ev inşa etme arzusundan bellidir) yanında alternatif eylem yolları düşünemez. Açıktır ki, diğer insanların duygularını hiçe saydığı için hangi eylemlerin en ahlaki (etik yargı) olduğuna karar veremez. Bunun yerine, kendi çıkarları onu motive eder.
Buna karşılık, Pacha etik duyarlılığın bir örneğidir. Kuzco, evini yıkmak istemesine rağmen, Pacha’nın yardımına ihtiyaç duyduğunda, Pacha buna kolayca uyar. Onun yardımı olmadan, lamanın/imparatorun büyük olasılıkla ormanda öleceğini biliyordur. Pacha, doğru eylem için (hem duyarlılık hem de muhakeme göstererek) kendi ihtiyaçlarını bir kenara bırakır. Pacha, etik odağı savunmaktadır. Çünkü imparator geri dönmediği takdirde alacağı fayda yerine Kuzco’nun hayatına ve güvenli dönüşüne öncelik veriyor. Özellikle, Pacha sadece etik davranışlar sergilemekle kalmaz, aynı zamanda onları sonunda kendisi öğrenen Kuzco’ya da model olur. Kuzco, Pacha’nın mentorluğu sayesinde bu becerileri geliştirmeye ve uygulamaya başlar.
Pacha her ne kadar çok daha ahlaklı bir insan olsa bile o da Kuzco’ya başlangıçta çıkarı için yardım edeceğini söyler. Onu bir tehdit (ve meşru olarak da), ev içi mutluluğunun önünde bir engel olarak görür. Ve böylece Kuzco’ya yardım etmeyi teklif eder, ancak bunun sadece bir bedeli vardır: Kuzco’nun önce yaz tatili ile ilgili fikrini değiştirmesi gerekir. Filmin ilk üçte ikisinin çoğunu kendi amaçlarına ulaşmak için Kuzco ile pazarlık yaparak geçirir. Bu, Pacha’nın halihazırda Kuzco’dan çok daha iyi bir insan olmadığı anlamına gelmez – o düzenli olarak Kusco’yu arar ve herhangi bir ödül veya işlemsel fayda algılanmasa bile tehlikeden kurtarır.
Pascha kendisi için hareket etmekten, Öteki için hareket etmeye geçme ihtiyacı içinde kendisini bulur. Pacha’nın karakter gelişiminin doruk noktası, Kuzco’yu bir sonuca giden bir araç veya işlemsel hizmet veya müzakere yoluyla iyileştirilecek bir tehditten ziyade kendi içinde bir amaç olarak görmeye başladığında gerçekleşir. Kuzco’nun yazlık evi hakkındaki fikrini değiştirse de değiştirmese de Kuzco’nun hayatını kurtarıp onu saraya geri götürmeye karar verir.
Etik büyüme. Kuzco’nun ahlaki gelişimi film boyunca yavaş yavaş ortaya çıkarken, çok zor bir kararla karşı karşıya kaldığında dönüşümü aşikardır. Hikayenin başında, bencil Kuzco’nun Pacha’nın hayatından çok kendi ihtiyaçlarını ön planda tutacağı açıktır; ancak filmin sonunda Kuzco’ya gerçek bir sevgi ve dostluk gösteriliyor. Bu kararla karşı karşıya kaldığında, Kuzco ikilemi (hassasiyet) tanımlar, insan formuna (yargıya) dönmek yerine arkadaşını kurtarmayı seçer ve Pacha’yı kurtarmak için atlar.
Bu etik bileşenler kendiliğinden gelişmez, oluşabilmesi için çeşitli etkenlere ihtiyaç vardır. Daha da önemlisi, Kuzco’ya ahlaki davranışını iyileştirmesi için birçok fırsat sunulur. Etik sorunları belirlemek ve tüm bileşenlerini anlamak için zaman harcanarak etik duyarlılık artırılır. Pacha’nın tepesinden saraya dönüş yolculuğunda, iki arkadaş genç imparator için yeni olan birçok senaryoyla karşılaşır; aslında bilgili bir uzmanın rehberliğinde hayatta kalmak için başkalarıyla işbirliği yapmanın ne demek olduğunu öğrenir. Kuzco’nun etik muhakemesi, çok sayıda deneyimle zenginleştirilmiştir. Örneğin, tüm yolculuk imparator için büyük bir bilişsel çatışmayı temsil eder; yavaş yavaş kendi çıkarlarının başkalarının çıkarlarının önüne geçmemesi gerektiğini anlamaya başlar.
Son Notlar – The Emperor’s New Groove
Sonuç olarak Disney yapımı bu filmde empati yoksunu bencil bir karakter olan Kuzco filmin sonunda iyi bir insan olmayı öğrenir. Pasca ise faydacı ahlaktan evrensel ahlakçı bir karaktere doğru bir dönüşüm geçirir. İlişkiler, kişinin duyarlılığı ve şefkati öğrenmesine yardımcı olur. Film, birini daha derinden tanımanın, kişinin hayata ve kendi değerlerine dair algılarını nasıl değiştirebileceğini vurguluyor. Pacha harika bir akıl hocası çünkü Kuzco’nun ahlaki erdemleri geliştirmek için ihtiyaç duyduğu beceri ve kapasitelere sahip. Pacha’nın kendisi bir baba, köyün lideri ve ahlaki, kibar bir insandır. Küstah imparatorla etkileşimlerinde sabırlıdır ve Kuzco’nun modelleme ve öğretim yoluyla “en iyi benliğini” geliştirmesine izin verir.
Kaynaklar: Psychology Today’den Darcia F. Narvaez ve Letter-day Saint Philosopher’dan Jeffrey Thayne‘in yazılarından yararlanılmıştır.
