Disney, Öyle Bir Marvel’a Müdahil Olmuş Muydu?

Yaklaşık 15 yıl önce, 2009–2010 döneminde Disney, Marvel’ın tamamını satın almıştı. Dolayısıyla on yıl sonra, X‑Men karakterlerinin haklarına sahip Fox Stüdyoları’nı (günümüzdeki adıyla 20th Century Studios) da bünyesine kattı. Son beş yıldır yaşanan başarısızlıkların arkasında, birçok hayran gibi benim de Disney’in yaratıcı sürece müdahalesinin yattığını düşünmeye başladım.

Disney’in Marvel ile İlgili Tarihi…

Marvel Sinema Evreni’nin temelleri ilk olarak 2005 yılında atıldı. Üç yıl süren hazırlıkların ardından 2008’de “Demir Adam (Iron Man)” filmi vizyona girdi. Bu yapım Disney değil, Paramount Pictures iş birliğiyle çekilmişti. Benzer durum, “Kaptan Amerika: İlk Yenilmez” ve “Thor” filmleri için de geçerliydi. MCU’nun telif bakımından en sorunlu örneklerinden biri olan “The Incredible Hulk” ise 2008’de Universal Pictures ile ortaklaşa beyaz perdeye taşındı.

Asıl dönüm noktası, Disney’in 2009–2010 yıllarında Marvel’ı satın almasıyla yaşandı. 2012 çıkışlı “Yenilmezler (The Avengers)” filmi, Disney etiketi taşıyan ilk MCU yapımı oldu. Yine de çoğu yaratıcı kontrol, o dönem Marvel Studios Başkanı Kevin Feige’in elindeydi.

Benim gözlemime göre Disney, 2012–2019 yılları arasında Marvel’ın prodüksiyon ve hikâye planlamasına doğrudan müdahil olmaktan kaçındı; “Avengers: Endgame” ve önceki projeler, önceden belirlenen stratejiler doğrultusunda ilerledi. Ancak 2021 çıkışlı “Black Widow” filmiyle birlikte Disney’in daha yoğun bir şekilde yapım süreçlerine karışmaya başladığını düşünmeye başladım. Bu müdahalelerin gişe performansları, eleştirmen yorumları ve hayran tepkileri üzerindeki etkilerini şimdi paylaşıyorum.

İşte Gişe Sonuçları

• Zayıf performans gösteren filmler: The Marvels sadece ~ 205 milyon$ gişe yaptı (250 milyon$ civarı tahmini bütçeye karşı); bu Disney CEO’su Bob Iger’in bile “COVID yüzünden pandemi döneminde çekim yapılması ve yeterli yaratıcı liderlik olmaması” bağlamında başarısızlığa bağladığı bir durumdur. Eternals (~402 milyon$) da 236 milyon$ bütçeyle sınırlı kâr getirmiş görünür.
• Ortalama performans: Shang-Chi ~432 milyon$ küresel gişe elde etti. (150 milyon$ bütçe) ve eleştirmenlerden olumlu tepkiler aldı; ancak eski Avengers filmlerine kıyasla beklentileri tam karşılamadı. Ant-Man and the Wasp: Quantumania ABD’de 214,5 milyon$ (küresel ~476 milyon$) ile serinin en düşük hasılatına ulaştı. Black Widow ~379 milyon$ topladı (yakın zamanda vizyona girip eşzamanlı Disney+ yayını gibi faktörler etkili oldu).
• Başarı gösteren filmler: Buna karşın Spider-Man: No Way Home gibi birkaç yapım rekor kırdı; Doctor Strange in the Multiverse of Madness ~955 milyon$, Wakanda Forever ~859 milyon$ gişe yaptı. Guardians of the Galaxy Vol.3 ise ~846 milyon$ gelire ulaştı. Yine de bu rakamlar, Infinity Saga’daki Avengers filmleri veya Black Panther gibi rekor gişelerle kıyaslanınca görece daha düşüktür.

Eleştirmen Yorumları

• Genel olarak Phase 4/5 filmleri karışık yorumlar aldı. Örneğin Eternals Rotten Tomatoes’da %47 onay oranı, Metacritic’te 52/100 puan almış; eleştirmenler filmin ağır temposunu ve “yetersiz” CGI’sını eleştirdi.
• Black Widow eleştirmenlerince “espri bombardımanına tutulmuş, ilkesel riskleri olmayan bir film” olarak değerlendirildi; Guardian, filmin “yapımcılar tarafından, daha ciddi bir tonla başlayıp son anda şakacı bir hâle getirilmiş” olduğunu yazdı.
• Doctor Strange 2 “Sam Raimi imzalı eğlenceli bir yolculuk” olarak not aldı (RT %74, Metacritic 60). Thor: Love and Thunder ise karışık (yaklaşık %63 RT, Metacritic ~57) tepkiler gördü; kimi eleştirmenler mizah dozunun yüksek, ama hikâyenin tutarsız olduğunu belirtti.
• Bir Guardian yazısına göre Phase 4 filmleri, Infinity Saga’daki Iron Man 3 veya Thor: Ragnarok gibi “yenilikçi ritim değişiklikleri” sunamadı ve halihazırdaki yapımlar “yaratıcılık sınavını geçemedi”. Kısacası, kritik platformlardaki puanlar genelde orta seviyede kalmıştır.

Hayran Tepkileri

• Çok sayıda proje eleştirisi: Sosyal medyada Marvel hayranları, Multiverse Saga’da son 2 yılda çıkan çoklu film ve dizinin (10+ film, 12 dizi) nicelik odaklı olduğunu, bunun hikâye kalitesini düşürdüğünü savundu. “Phase 4′te kalite yerine çok sayıda içerik sunuldu” yorumları yapıldı.
• “İstenen Potansiyel” şikayetleri: Özellikle Secret Invasion dizisinin ele alınışına dair tepkiler yoğun oldu. Birçok hayran, Skrull hikâyesinin sadece tek bir diziye sıkıştırılmasını “Marvel’ın aldığı en kötü karar” olarak niteledi. Reddit gibi platformlarda “bunca zamandır her projeye Skrull sahneleri koydular ama Avengers gibi büyük bir filme çevirmediler” eleştirisi yapıldı. Dizinin hem eleştirmenleri hem de izleyici kitlesi tarafından ilgi görmeyişi bu eleştirileri körükledi.
• Prodüksiyon kalitesi: Bazı görsel efekt sanatçıları, üst üste yapılan prodüksiyonların VFX ekiplerini zorladığını ve kalitenin düştüğünü belirtti. Genel hayran şikayetlerinde, karakter gelişiminin zayıflığı, komediye fazla yüklenme (örneğin She-Hulk, Thor 4) ve klişe kötü karakterler sıkıntıları öne çıktı.

Disney’in Yaratıcı Müdahaleleri

• Yönetmen/Senaryo değişiklikleri: Doctor Strange 2 öncesi yönetmen Scott Derrickson “yaratıcı anlaşmazlıklar” nedeniyle projeden ayrıldı; yerini alan Sam Raimi ve yazar Michael Waldron senaryoyu yeniden yazdı.
• Proje iptalleri ve ertelemeler: Blade (planlanan 7 Kasım 2025 çıkışı) Disney takviminden çıkarıldı. Filmin çekimlerinin başlamaması, çoklu yazım/yönetmen değişiklikleri ve pandemi/grev gecikmelerine bağlanıyor. Bir diğer belirsiz Marvel yapımlarından ise Armor Wars, şimdilik Disney tarafından geçici süreliğe iptal edilmiş durumda.
• Yönetim müdahalesi: Disney CEO’su Bob Iger, The Marvels’ü pandemi koşulları ve “doğru yaratıcı kararları alacak yeterli yöneticinin olmaması” nedeniyle başarısız saydı. Stüdyo başkanı Kevin Feige’in She-Hulk finale son anda K.E.V.I.N. gibi sürpriz fikirler verdiği bildirildi. Genel olarak Disney, bazı projelere erken müdahale edip vizyonları yönlendirdiği gibi, bazılarını da sıkıntılar içinde bırakarak erteleme veya iptal yoluna gitti.

Infinity Saga ile Kıyaslama

• Kurgusal bütünlük: Infinity Saga’da 11 yıl boyunca süren, Thanos merkezli tek bir ana hikâye vardı ve her faz sonu büyük bir toplu filme (Avengers) bağlanıyordu. Buna karşılık Multiverse Saga çok sayıda yan karakter ve paralel evren konusuna bölündü. Bir analizciye göre Phase 4/5’de “25 yapım çıktı ama ortada bir Avengers finali yok” ve hikâyeler çoğunlukla birbirine bağlanmadığı için tutarsızlık oluştu. Büyük düşman olarak Thanos açıkken, Kang veya Dr. Doom’un geleceği belirsiz kaldı.
• Üretim stratejisi: Infinity Saga’da her Avengers filmini birkaç solo film hazırlarken, Multiverse Saga’da Disney+ ile çok sayıda dizi bir anda sunuldu. Bu içerik patlaması – yılda 5-6 yapım çıkması – izleyicilerde doygunluk ve “kahraman yorgunluğu” yarattı. Bir yorumcunun belirttiği gibi, önceki fazlarda %60 civarı “hit” film varken, yeni fazlarda benzer oranın %20’lere düştüğü iddia edildi.
• Kalite ve ton: Infinity Saga filmleri (örneğin Iron Man 3, Thor: Ragnarok, Guardians of the Galaxy 1 ve 2) çoğunlukla yenilikçi mizah ve drama dengeleriyle beğeni toplarken, Phase 4 yapımları – Guardian’ın deyişiyle – “yaratıcı kaybedecek bir şey olmadığı” izlenimi verdi. Kısacası önceki dönemle kıyaslandığında karakterlere ve hikâyeye daha az odaklanıldığı, daha dağınık ve risk almayı bırakan bir strateji izlendiği söylenebilir.

Sonuç Olarak ve Şahsi Beklentilerim…

Doğruyu söylemem gerekirse, yaklaşık yedi–sekiz yıldır bir Marvel hayranıyım. Ancak kesinlikle kabul etmeliyiz ki son dönemdeki fiyaskoların arkasında Disney’in aşırı müdahaleci politikaları yatıyor! Hele ki Doctor Strange in the Multiverse of Madness filmi itibarıyla Disney’in Marvel’a giderek (fazlasıyla) karıştığını görmek mümkün. Bir Marvel hayranı olarak “Doctor Strange 2” söz konusu olduğunda Marvel’ı savunmak yerine, ilk filmin yönetmeni Scott Derrickson’ı savunmayı tercih ederim. Yine de, geçen Mayıs ayında vizyona giren “Thunderbolts* – *The New Avengers” ile birlikte Marvel’ın kendini toparlamaya başladığını söyleyebilirim.

Üstelik yeni Fantastik Dörtlü: İlk Adımlar filmi, her ne kadar Disney’in müdahalesine maruz kalsa da, Marvel’in kendine bir adım daha yaklaşacağını gösteriyor. Açık ara farkı da belirtmek gerek: Fantastik Dörtlü: İlk Adımlar, eski Fox yapımlarına kıyasla gerçekten çok daha iyi! Asıl ümit vaat eden yapımlar ise Spider‑Man: Brand New Day, Avengers: Doomsday ve Secret Wars olsun… Ve eğer Marvel, gelecekteki yeni Avengers filmlerine kadar kendini toparlayabilirse, [Her ne kadar Disney, Marvel’ı sahiplerse sahiplesin…] Disney’in müdahil haklarından gerçekten geri çekilmesi gerekecek.