Bir kitapçıya girdiğimizde gözümüz genelde ilk önce çok satanlar rafına gider. Ben o çok satanlar rafına ön yargı ile yaklaşanlardanım. “Al beni, oku beni” diye adeta bağıran bu kitaplar nedense bende bir tepkiselliğe yol açar. Algernon’a Çiçekler de bu kitaplardan biriydi ancak hayat bu ya her zaman beklediğimiz gibi ilerlemiyor. Algernon’a Çiçekler benim bütün ön yargılarımı aşarak son zamanlarda okuduğum en iyi kitaplardan biri olmayı başardı. Gelin beraber inceleyelim!
Daniel Keyes’in Algernon’a Çiçekler adlı eseri, zekâ artırma amacıyla yapılan deneysel bir ameliyatın bir insanın hayatını nasıl değiştirebileceğini son derece dokunaklı bir şekilde ele alıyor. Roman, zihinsel engelli Charlie Gordon’ın ilerleme raporları biçiminde tuttuğu günlükler aracılığıyla anlatılıyor. Basit bir dünyadan gelen Charlie’nin bir dâhi olma yolculuğunu okurken, onun gözünden dünyaya bakıyor ve duygusal iniş çıkışlarına tanık oluyoruz. İtiraf etmeliyim ki bu hikâye beni beklediğimden çok daha derinden etkiledi; Algernon’a Çiçekler, bilimkurgu unsurlarına rağmen her okura hitap eden, samimi ve insanî bir öykü sunuyor.
Özet
Algernon’a Çiçekler, 32 yaşındaki zihinsel engelli Charlie Gordon’ın hayatını merkezine alıyor. Charlie’nin IQ’su 68 düzeyindedir ve kendisi öğrenme güçlüğü yaşayan yetişkinler için bir merkezde temizlikçi olarak çalışırken, bir yandan da okuma-yazma öğrenmeye çabalamaktadır. En büyük hayali, “akıllı” bir insan olup başkaları tarafından kabul görmek, alay konusu olmadan gerçek arkadaşlar edinebilmektir. Bir gün, öğretmeni Alice Kinnian’ın tavsiyesiyle deneysel bir ameliyat için gönüllü seçilir. Bu ameliyat, daha önce yalnızca Algernon adlı bir laboratuvar faresinde başarılı olmuş, zekâyı yapay olarak artırmayı hedefleyen çığır açıcı bir deneydir. Charlie hevesle bu fırsatı kabul eder, çünkü zeki olmanın tüm sorunlarını çözeceğine ve ona mutluluk getireceğine inanır.
Ameliyat sonrasında Charlie’nin yaşamı günlük tuttuğu ilerleme raporları üzerinden günbegün kaydedilir. İlk başlarda yazım hataları ve basit cümlelerle dolu olan bu raporlar, operasyonun ardından Charlie’nin zekâsı hızla yükseldikçe gözle görülür biçimde gelişir. Charlie, başlangıçta basit çocuk kitaplarını zar zor anlar durumdayken, kısa süre içinde Shakespeare’den Freud’a kadar ileri düzey edebiyat, felsefe ve bilim metinlerine merak salacak kadar entelektüel bir sıçrama yaşar. Artık bir dehâ seviyesine erişmiştir ve bir zamanlar anlamlandıramadığı dünya onun için bambaşka bir hale gelir. Bu süreçte Charlie, deneyin parçası olan zeki fare Algernon ile yarışmalara girer; önce Algernon’un gerisinde kalsa da zamanla onu zekâ testlerinde yenmeyi başarır. Charlie, Algernon’a karşı derin bir empati geliştirir – farenin labirentleri başarıyla tamamlamadıkça yemek alamamasına üzülür ve Algernon’u yalnız hissetmemesi için arkadaş edinmek ister.
Zekâ artışı Charlie’ye akademik başarılar ve yeni kapılar açsa da hayatı beklediği gibi mükemmel olmaz. Artan zekâsıyla birlikte Charlie, geçmişine dair bastırılmış anıları hatırlamaya başlar: Çocukken annesinin onu “normal” olması için zorlayışı, çevresinden gördüğü kötü muamele ve sevgisizlik birer birer zihnine üşüşür. Eskiden kendisine dost sandığı işyeri arkadaşlarının aslında onu alaya aldığını acı bir farkındalıkla anlar. Süper zeki birine dönüştüğünde ise etrafındaki insanlar bu kez ona yabancılaşmaya ve kıskançlıkla yaklaşmaya başlarlar. Charlie, nihayet hayalini kurduğu “zeki insan” statüsüne ulaşmıştır ama bu durum beraberinde beklenmedik bir yalnızlık ve dışlanmışlık getirir. Roman ilerledikçe Algernon’un davranışlarında tuhaf gerilemeler baş gösterir; bu gelişme, Charlie’nin önünde sonunda kendi kaderiyle yüzleşeceğinin habercisi olur. Hikâyenin finalinde neler olacağını burada açık etmeyelim, ancak Charlie’nin yolculuğunun en tepe noktasının aynı zamanda en trajik kırılma noktası olduğunu söylemek mümkün.
Temalar
Zekânın Bedeli: Charlie’nin öyküsü, “Cehalet mutluluktur” sözünü doğrular nitelikte, zekânın mutlaka mutluluk getirmeyebileceğini gösteriyor. Charlie zekâ kazandıkça dünyayı daha iyi anlıyor, ancak bu yeni farkındalık ona neşe yerine çoğunlukla keder ve kafa karışıklığı getiriyor. Entelektüel gelişimi duygusal gelişiminin önüne geçince, Charlie bir insanın hayatında sevgi, dostluk ve empati olmadan salt zekânın yetersiz kaldığını acı biçimde deneyimliyor. Nitekim Charlie bir noktada kendi kendine şu sonuca varıyor: “Sevgi ve şefkat eli değmeyen zekâ ve eğitim beş para etmez.” Roman, insan zekâsına cesur bir bakış atarken, bilgi ve mutluluk arasındaki çelişkiyi ustaca işliyor. Okuyucu olarak biz de Charlie’nin hızla artan bilgisi karşısında derinleşen hüznüne tanık olup “Daha fazla bilmek gerçekten iyi mi?” sorusunu sormadan edemiyoruz.
Yalnızlık ve Empati: Charlie’nin deney öncesi ve sonrası hayatı, toplumun farklı olana yaklaşımını gözler önüne seriyor. Zihinsel engelliyken ona acıma veya alayla yaklaşan insanlar, Charlie zeki bir birey olduğunda bu kez onunla sağlıklı iletişim kuramaz hale geliyorlar. Eski “arkadaşları” ondan korkup uzaklaşırken, Charlie de artık onlarla ortak bir nokta bulamıyor. Dahası, süper zekâsı ile eski çevresini geride bırakan Charlie, entelektüel olarak eşit düzeyde olduğu insanlarla da duygusal uyumsuzluklar yaşıyor. Bu durum, onun her iki dünyaya da ait olamayıp arada kalmasına neden oluyor. Roman boyunca en samimi bağlardan birini Algernon isimli fareyle kurması da oldukça dokunaklı bir detay. Charlie’nin Algernon’a karşı şefkati ve anlayışı, aslında onun en saf halini ve içindeki iyiliği yansıtıyor. Algernon’un akıbeti üzerinden sunulan mesaj ise okurun yüreğine dokunuyor: Hayatta en çok ihtiyacımız olan şey zeka veya başarı değil, bizi gerçekten anlayacak ve sevecek bir dosttur.
İlerleme ve Kayıp: Algernon’a Çiçekler, alışılmışın tersine işleyen bir gelişim hikâyesi sunuyor. Charlie’nin yükselişi baş döndürücü ama geçici; kazandığı zekânın ona neler getirip neler götürdüğünü, hızla çıkıp indiği bir yokuş misali izliyoruz. Bu yönüyle roman, adeta tersine bir Benjamin Button hikâyesini andırıyor. Nasıl ki Benjamin Button’da karakter zamanla gençleşerek başladığı noktaya dönüyorsa, Charlie’nin zihinsel yolculuğu da farklı bir eksende benzer bir döngüsellik içeriyor. Okur, Charlie’nin zirveye ulaştığı anın aslında bir sonun başlangıcı olduğunun farkına vararak, ilerlemenin her zaman kalıcı bir kazanım olmadığını hüzünle idrak ediyor. Bu temalar, bilimsel deneylerin etik boyutunu da düşündürüyor: İnsanın “iyiliği” için yapılan bir deney bile, beklenmedik sonuçlar doğurabilir mi? Charlie’nin yaşadıkları, bilimin insan hayatına müdahalesinin sınırları üzerine de sorular sorduruyor.
Sonuç
Algernon’a Çiçekler, sıcak ve samimi anlatımıyla okurun kalbine dokunan, aynı zamanda zekâ, aşk, dostluk ve insanlık üzerine derin düşünceler bırakan bir roman. Charlie Gordon’ın içtenlikle tutulan ilerleme raporlarını okumak, bir insanın zihninde ve ruhunda yaşanan fırtınalara tanıklık etmek gibi. Hikâyenin duygusal yoğunluğu zaman zaman gözlerinizi doldurabilir, ancak bir yandan da merak duygusunu sürekli canlı tutarak sayfaları ardı ardına çevirtmeyi başarıyor. Bu kitap beni umduğumdan çok daha fazla etkiledi ve rahatlıkla söyleyebilirim ki son zamanlarda okuduğum en iyi romanlardan biriydi. Bilimkurgu sevmeyenlerin bile kucaklayabileceği türden evrensel bir hikâye anlatması sayesinde, her okuyucunun bu kitaptan alacağı bir ders veya hissiyat var. Algernon’a Çiçekler, kalbe dokunan dramıyla ve düşündüren mesajlarıyla uzun süre akılda kalacak bir eser – içtenlikle tavsiye ederim.
Yorum (0)