Bir çoğumuz Vikingler ve onlarla ilgili içeriklere çeşitli yapımlardan aşinayızdır. Soğuk iklimlerde yaşamış bu barbar dostlarımızın kendilerini direkt olarak görmesek bile mitleri dizilerde, oyunlarda ve hatta filmlerde değinilmiş, sevdiğimiz yapımlara konuk olmuştur. Peki bu efsanelerin tarihsel ve mitolojik doğruluğu ne durumda? İşte bir kaç örnek.
#1 Odin’in Kılıcı-Marvel Comics
Baş tanrı, Allfather Odin Borson zaten Marvel filmlerinden de alışık olduğumuz bir figür. Filmlerde asasıyla/mızrağıyla görmüş olsak da Odin çizgi romanlarda genelde kılıcıyla yansıtılıyordu. Hatta bu kılıç Thor’un çekici Mjolnir’den bile daha güçlüydü. Aslında Odin İskandinav mitolojisinde sarsıcı olan anlamına gelen Gungnir isimli mızrağını kullanır ve onunla birlikte resmedilir. Ucuna rün harfleri kazınmış olan mızrak büyü aracalığı ile keskinlik ve ölümcüllüğünü arttırır. Bundan yola çıkmış olacaklar ki, Nors ve diğer Cermen halkları da kendi silahlarına rün harfleri kazır ve onlardan daha verimli olmalarını beklerlerdi. Peki işe yaradı mı? Orası meçhul olsa da Vikingler 4 yüzyıl boyunca varlıklarını sürdürdüler.
#2 Jormungandr ve Loki-God of War
Bu yazı God of War ile ilgili spoiler içermektedir.
Zaman ne çabuk geçiyor? 2018 çıkışlı God of War ve harika hikayesinden beri 3 yıl oldu bile. Hikaye demişken, oyunda eski dostumuz Kratos’un oğlu Atreus’un aslında (nasıl oluyorsa) Loki olduğunu görmüştük. Evet evet, fesatlık tanrısı olan! Hem de tıpkı mitolojideki gibi (yani, aynı yöntemle olmasa da) ökseotunu kullanarak Baldur’un ölümüne sebep oluyordu. Tüm dilleri bildiği gibi dünya yılanı Jormungandr ile de iletişim kurabiliyordu.
Jormungandr
Bu mitolojide tam olarak öyle değil. Aslında Jormungandr, şekil değiştiren sinsi Loki‘nin buz devi Angrboda’dan doğan üç çocuğundan biridir. Dünyanın çevresini sararak kendi kuyruğunun ucunu ısırır ve hareketlenmesi büyük dalgalara ve tsunamilere yol açar. Peki Atreus’un bundan haberi var mı, daha doğrusu bu nasıl mümkün olabilir? Muhtemelen zaman yolculuğuyla. Sakin olun, bilimkurgu filmlerindeki gibi değil. Ragnarök ve Kozmos bir döngü içindedir, birbirini tekrar eder. Yani muhtemelen Jormungandr’ın geçmişe gitmesiyle alakalı bir durum. Peki neden ve nasıl? Bunu God of War: Ragnarok’ta öğreneceğiz gibi duruyor. Durumlar çok, çok karışacak.
Baldur
Bir de Baldur olayı var ki bu biraz üzücü. Odin ve Frigg’in oğlu Baldur İskandinav mitolojisine göre oyundaki gibi kötü biri değil. Tam aksine herkes ve her şey tarafından sevilen ışık, zevk, saflık, yaz güneşi tanrısıydı. Loki hariç her şey tarafından seviliyordu diyelim. Anlatılana göre Frigg, Baldur’a zarar gelmemesi için 9 diyardaki canlı ve cansız her şeyle konuşur ve onlara Baldur’a zarar vermelerini yasaklar. Ama gözden kaçırdığı bir şey vardır, ökseotu. Tabi ki onu kıskanan Loki bunu öğrenir.
Tanrılar kendi aralarında şenlik vermekte, eğlence olarak zaten zarar görmez düşüncesiyle Baldur’a türlü cisimler fırlatmaktadırlar. Ne var ki Baldur, Loki’nin ucuna ökseotu tutuşturduğu okun kazara kalbine saplanması sonucu (kalbine saplanmasının yabancıların kapı eşiğine konulan ökseotu ve öpüşme adeti ile bir ilgisi olabilir mi?) hayatını kaybeder. Herkes ve her şey buna üzülür, yasını tutar. Odin’in oğullarından Hermod, savaşçı olmadığı için ölünce Valhalla yerine Helheim’a giden Baldur’u oradan çıkarmak ister. Ölüm tanrıçası ve Loki’nin çocuklarından biri olan Hel’i ikna etmeye çalışır. Hel ise her varlığın Baldur için gözyaşı dökmesi karşılığında onu bırakacağını söyler. Loki gözyaşı dökmediği için de Baldur canlanamaz.
Loki
Bunun üzerine tanrılar Loki’yi cezalandırmak için onu mağaraya kapatırlar, çocuklarının bağırsaklarıyla üç keskin kayaya bağlarlar. Yetmezmiş gibi devamlı olarak gözüne yılan zehri akıtarak işkence ederler. Loki çığlık atar, tepinir ve inanışa göre bu depremleri oluşturur. Loki’nin sadık eşi ve aynı zamanda bir Aesir tanrıçası olan Sigyn, yılan zehrinin altına bir tas tutarak tas dolana kadar Loki’nin ızdırabını erteler. Bunun da depremlerin durmasına sebep olduğuna inanılır.
#3 Fenrir ve Tyr-Assasin’s Creed Valhalla
Şimdiki mit son Assasin’s Creed oyunundan. Oyunda Havi (Odin’in bilgeliğini yansıtan isimlerinden biri) ve adilliğiyle bilinen cesur Tyr, büyüyüp her şeyi yutmasından korktukları devasa kurt Fenrir’e bir teklif yapmaya giderler. Yanlarında getirdikleri tasmanın can yakmayacağını, sadece onu takip etmelerini kolaylaştıracağını söylerler. Fenrir başta inanmasa da, Tyr elini kurdun ağzına koyar ve eğer yalan söylüyorlarsa koparmasını söyler. Dev kurt bunu kabul eder ve halatı kurdun boynuna dolarlar. Halat yakmaya başlar, Tyr Havi’ye haladı çıkarmasını söylese de Havi kurt çok tehlikeli olduğu için reddeder ve Fenrir Tyr’in elini koparır. Havi ve Fenrir arasındaki savaştan sonra Fenrir tamamen bağlanır ve Loki’ye ettikleri yeminden dolayı öldürmeden bırakırlar.
Mitolojideki hikaye buna oldukça benzese de bazı farkları var. Tyr dışındaki tanrılar Fenrir’in büyüyen kudretinden korkmaya başlar, çözüm olaraksa onu bağlamayı isterler. Onu kandırmak içinse bunun bir çeşit oyun olduğunu ve her kırdığı zincirin onun şanını ve saygınlığını yükselteceğini söylerler. Ne var ki Fenrir gerçekten de bütün bağlardan ve kalın zincirlerden kurtulur. Ne yapacağını düşünen tanrılar demir ustası cücelere başvururlar. Cüceler çok sağlam ama çok ince bir bağ yaparlar ve bu bağ bir kedinin ayak sesi, bir kadının sakalı, bir dağın kökü, bir ayının çevikliği, bir balığın nefesi ve bir kuşun tükürüğü gibi olmayan şeylerden oluşmaktadır. Fenrir başta bu kadar ince bir bağın ona şan kazandırmayacağını söyler ve bağlanmayı kabul etmez. Tyr güvence olarak elini kurdun ağzına koyar. Fenrir küçümsediği bağlardan kurtulamayınca öfkelenip Tyr’in elini koparır ve Tyr dışındaki tüm tanrılar buna gülerler. Sonrasında bir daha kimseyi ısıramasın diye ağzına kılıç koyarlar.
#4 Thor-Marvel Sinematik Evreni
Karizmatik aktör Chris Hemsworth’ün canlandırdığı Thor’u bir çoğumuz sevsek de Thor mitolojiye göre pek de sınıfın en parlak çocuğu sayılmaz. Günümüzde pek çok yapımcı oyunlarda, film ve dizilerde ya da başka camialarda destanları ve mitleri kendine göre uyarlayarak daha tüketilesi bir hale sokarlar, en azından böyle düşünürler.
Mitolojiye göre Thor kızıl saçlı ve sakallıdır ve en güçlü Aesir tanrısıdır. Savaşlarda o kadar fazla galip gelmiştir ki Marvel’ın Thor’u görse onu bir süper kötü sanırdı. Mjolnir’in ona geri gelmesi için eldiven giyerdi, Mjolnir’i tam gücünde kullanmak içinse bir kemer takardı. Kemer çizgi romanlarda alternatif bir evrende kullanılsa bile eldivenlere hiç değinilmemiştir. Ayrıca uçmak için Dişkemiren ve Dişbeleyen isimli iki keçinin çektiği savaş arabasına binmesi gerekiyordu. Keçiler kimi zaman çizgi romanlarda görünmüş olsa da Thor genelde çekicini savurarak uçar. Filmin aksine mitte Odin tarafından cezalandırılmamış ve dünyaya sürgün edilmemişti. Kaldı ki, Odin de filmlerdeki barışçıllığının tam zıttı bir savaş tanrısıydı.
Hatta Loki, Odin‘in evlatlığı değil kan kardeşiydi. Loki ise başından beri kötü değildi. Odin, Loki’nin babası buz devi Laufey’yi öldürdükten sonra Loki’yi yanına almış ve ilişkileri zamanla kuvvetlenmişti. O derece ki, sonsuz arkadaşlık yemini etmişler ve kan kardeşi olmuşlardı. Bununla da kalmamış ve Thor ile de en iyi arkadaş olmuşlardı. Evet, düzenbazlık tanrısı olsa ve kötü şeyler yapsa da bir süre tanrıların iyiliği için çalışmış, akıl oyunlarındaki yeteneğiyle onları bir çok beladan korumuştu. Sanıyorum ki kıskançlığından dolayı Baldur’un ölümüne ve Hodr’ın idamına yol açması ve devamında ceza olarak yüzyıllar boyunca işkenceye uğraması onu karanlığa sürükleyen şey olmuş. Ragnarok‘te özgür kaldığında dünyasını yok etmek değil intikam almak istiyordu. Asıl yıkıma yol açan alev devlerinin kralı Surtr’du.
#5 Sif-Dark Souls
Dark Souls’un ilk oyununda karşımıza çıkan bir boss fight vardı: Büyük Boz Kurt Sif. Sif, dünyanın vücut bulmuş hali gibi görülen bir Aesir tanrıçasıdır. Buraya kadar okuduysanız fark edeceğiniz gibi sadece ismiyle kalmayıp görüntü itibariyle de Fenrir’e benzemektedir. Ağzındaki kılıç da Fenrir bağlandıktan sonra Ragnarök’e kadar kimseyi ısırmaması için ağzına tutturulan kılıcı temsil eder. Sif ile Fenrir’in pek bir alakası yok. Yine de böyle bir oyunda Nors mitolojisinden esintiler görmek iyi oldu gibi.
#6 Vikingler-Doctor Who
Doctor Who, klasik serisi taa 1963’te başlamış ve 2000’lerde yeni serisiyle devam eden uzun soluklu bir bilimkurgu dizisidir. Yeni serinin 9. sezonunun 5. bölümünde Vikingleri görmekteyiz. Viking savaşçılar uzaylı bir ırk tarafından kaçırılır ve köydekiler savunmasız kalır. Uzaylı ırkı yöneten kişi de Odin taklidi yapan rütbeli biri olsa da Odin’in kendisi değildir. Ana karakterimiz Doktor 24 saat içinde onlara savaşmayı öğretmek durumunda olsa da savaşmaları pek de olası değildir. Bu nedenle bir plan yapıp onları tuzağa düşürür ve geri dönmeye zorlar. Peki burada -uzaylıları saymazsak- ne yanlış?
Öncelikle, Vikingler boynuzlu kask giymezlerdi. Bunları sadece bazı törenlerde kullanırlardı. Ayrıca çoğu tek elli balta ve kalkan kullanır, zenginler daha çok kılıç kullanırdı. Köle ticareti oldukça yaygındı. Baskınlardan aldıkları malların yanında köleleri de satar ya da işlerinde kullanırlardı. Savaşçı kimliklerinin yanı sıra Vikinglerin büyük bir çoğunluğu çiftçiydi. Sonuçta kim aç kalmak ister ki? Evet, başka bölgelere gider ve köyleri yağmalayıp halkı öldürürlerdi ama bunu yapanlar belirli bir kesimdi. Kalanıysa tahıllarla ilgilenir, kadınlar da çocuklarıyla ve ev işleriyle ilgilenirdi. Kadınlar demişken, köle olmadıkları sürece o dönemlerdeki farklı bölgelere kıyasla daha çok ayrıcalıkları vardı. Boşanma ve çeyiz talep etmek ya da mülk sahibi olmak gibi mesela.
Yine o döneme kıyasla Vikingler örneğin Avrupa halklarından daha temizlerdi. Hayvan kemiklerinden yapılmış bakım aletleri kullanırlar ve sık sık duş alırlardı, hatta kaplıcalarda dinlenirlerdi bile. Vikingler 8-12. yüzyıllar arasında hüküm sürerken oldukça yayılmacı bir politika izlediler. Öyle ki, bugünkü Birleşik Krallık bölgeleri başta olmak üzere büyük bir bölgeye sahiptiler. Hatta bir zaman sonra kendilerini bile tanıyamayacak noktaya geldiler ve kendi içlerinde de mücadeleler verdiler. Viking isminin kullanımı sonradan başladı ve Vikingler aslında kendilerine Northmen/Nors/kuzey insanları diyorlardı.
